Leprozerie

Een leprozerie, leprakolonie, melaatsenkolonie of leprozenhuis, is een inrichting (een speciaal soort ziekenhuis) voor lepralijders, waar zij geïsoleerd werden gehouden van de rest van de bevolking, om te voorkomen dat anderen zouden worden besmet met lepra.

In de middeleeuwen, vooral na de kruistochten, werden er overal in West-Europa veel van deze inrichtingen gebouwd, die meestal buiten de stadsmuren kwamen te staan. Volgens de geschiedschrijver Mattheus Paris, die in de tweede helft der 13e eeuw leefde, waren er in zijn tijd zo'n 1900 leprozenhuizen in de westerse wereld[1].

Spinalonga op het Griekse eiland Kreta, een van de laatste leprozerieën van Europa, werd gesloten in 1957.

Nederland

Middeleeuwen

Van de leprozerieën uit de middeleeuwen is nog maar weinig terug te vinden. Volgens archieven zijn er in Nederland leprakolonies geweest in Alkmaar, Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Bergen op Zoom, Breda, Brielle, Brouwershaven, Delft, Deventer, Dordrecht, Eindhoven, Gorinchem, Gouda, 's-Gravenhage, Groningen, Haarlem, Harderwijk, Hattem, 's-Hertogenbosch, Heusden, Hoorn, IJsselstein, Kampen, Kuilenburg, Leeuwarden, Leiden, Maastricht, Middelburg, Naarden, Nijmegen, Oudewater, Oldenzaal, Rotterdam, Schiedam, Schoonhoven, Sneek, Steenwijk, Utrecht, Veere, Venlo, Wijk bij Duurstede, Zierikzee, Zutphen en Zwolle. In de 17e eeuw nam het aantal leprapatiënten af. Andere leprozerieën in Nederland werden, na het verdwijnen van de lepra, in gebruik genomen als weeshuis of bejaardentehuis. De leprozerie van Haarlem werd 'Dolhuys' (psychiatrische inrichting). Museum het Dolhuys is nu gewijd aan de psychiatrie[2]. De laatste leprozerie werd gesloten in 1672 (Leeuwarden). In Harderwijk zijn in 2007 de fundamenten van een leprozerie uit 1350 opgegraven. Voor zover bekend is dit de enige archeologische vondst in Nederland van een leprozerie.

In veel oude steden herinneren straatnamen als Lazarusstraat of Lasarijstraat (onder andere in Gouda, Etten-Leur en Middelburg) aan de plaats van de voormalige leprozerieën. In Den Haag herinnert de straatnaam Zieken aan de vroegere leprozerie. Het Waterlooplein in Amsterdam heette, voor de demping rond 1880, Leprozengracht. De naam Blaethuis (afgeleid van Melatenhuis) werd gebruikt in Limburg.

Latere leprozerieën

In Veenhuizen bevond zich van 1845 tot 1886 een leprozerie voor oud-kolonialen met lepra. De moderne leprozerie Heidebeek werd in 1914 gesticht in Heerde en was een opvang van leprapatiënten uit Nederlands Oost-Indië. Begin jaren vijftig verbleven in Heidebeek veel uit intussen onafhankelijk Indonesië afkomstige Molukkers met lepra.

Suriname

In de voormalige Nederlandse kolonie Suriname bevonden zich de volgende afzonderingsoorden of leprozerieën:[3]

  • Voorzorg 1791-1823
  • Batavia 1823-1896
  • Gerardus Majella 1895-1964
  • Groot Chatillon 1896-1972
  • Bethesda 1899-1933
  • Nieuw Bethesda 1933-1964
  • Trefuskoro 1931-1958

België

In België wijzen straten met namen als Leprozerijstraat, Lazarijstraat of Rue de la Maladrerie (Maladrie) op een vroegere leprozerie, zoals in Boechout, Dendermonde, Diest, Doornik (Tournai), Geldenaken (Djodoigne), Hasselt, Herk-de-Stad, Moeskroen (Mouscron), Oudenaarde, Tienen, Frameries en La Louvière (beide in Henegouwen). De priorij Terbank in Leuven was zelfs een rechtbank om te oordelen of iemand lepra had of niet. Verder zijn er in Belgie veel verwijzingen naar pater Damiaan die in de 19e eeuw overzee actief was in de leprazorg.

Leprozerieën in de 21e eeuw

Duitsland

In het uit de veertiende eeuw daterende "Leprosorium Kinderhaus" in Münster is het Duitse Lepramuseum gevestigd, waarvan de website een uitgebreid overzicht geeft van 'alle' leprozerieën in Duitsland.

Frankrijk

In het dorpje Saint-Yon ten zuiden van Parijs ligt aan de weg D26 de oude, nog gave leprozerie La Madeleine, gesticht in de tijd van Lodewijk XIV (17e eeuw), nu in gebruik als pension en boerderij. Leprozerieën werden in Frankrijk vaak La Madeleine (naar Maria Magdalena) of Saint-Lazare (naar Lazarus) genoemd.

Griekenland

Het kleine eiland Spinalonga voor de kust van Kreta was tot 1957 in gebruik als leprozerie. De roman The Island (2005) van Victoria Hislop speelt zich af op Spinalonga. Tegenwoordig is het een toeristische attractie.

Verenigd Koninkrijk

In Taunton, hoofdplaats van het Engelse graafschap Somerset, is een leprozerie uit de 12e - 13e eeuw als museum ingericht. In Harbledown, een dorpje bij Canterbury is nog steeds de kerk te vinden van het voormalige St. Nicholashospital uit de 11e eeuw. De houten huisjes zijn in de 17e eeuw (na het verdwijnen van de lepra) vervangen door stenen armenhuisjes, maar nog steeds ademt het complex de sfeer van een historisch lepradorp[4].

Noorwegen

In het St.George Leprahospitaal in Bergen is nu het Lepramuseum gevestigd. Hier ontdekte Armauer Hansen in 1873 de leprabacterie. Het duurde nog meer dan 100 jaar voordat ook een medicijn gevonden werd die deze bacterie kon stoppen.

Spanje

In Fontilles in Alicante wonen nog enkele tientallen lepra-patiënten in een voormalige leprozerie, die nu als verzorgingshuis fungeert dat wordt geleid door franciscaner nonnen.

Roemenië

In Tichileşti wonen nog enkele lepra-patiënten in een leprozerie.

Japan

De 14 leprozerieën in Japan zijn alle omgevormd tot moderne verzorgingshuizen (lepra-sanatoria), waar oud-leprapatiënten worden verpleegd. De gemiddelde leeftijd van de bewoners is 83 jaar (2014).

Overige landen

In de tropen komt nog veelvuldig lepra voor en daar zijn soms hele dorpen als leprozerieën ingericht. Met de voortschrijdende medische kennis, nieuwe medicijnen en betere zorg gaat men er steeds meer toe over lepralijders via ambulante zorg te behandelen en ze niet meer geheel van de buitenwereld te isoleren. Omdat er nog veel vooroordelen bestaan ten aanzien van lepra worden echter nog steeds veel leprapatiënten uitgestoten uit hun gemeenschap en rest hun niets anders dan samen met lotgenoten in een lepradorp te wonen. Ook oudere leprapatiënten, die vaak al gehandicapt raakten voordat de medicijnen voor lepra werden ontwikkeld, wonen vaak nog in voorzieningen rondom (lepra)ziekenhuizen, zoals in de Mercy Homes van Leprazending in India, die steun genieten van de gespecialiseerde ngo Damiaanactie.

Wetenswaardigheden

Referenties

  1. Oud Holland 1907
  2. Museum Het Dolhuys, Haarlem
  3. Henk Mente, De tenen van de leguaan: Verhalen uit de wereld van Surinaamse leprapatienten, Over lepra, slavernij, kolonialisme en de Surinaamse ecologie, LM Publishers, Volendam, 2019
  4. Een uitstekend overzicht van alle leprozerieën die Engeland ooit kende is te vinden in het boek 'Leprosy in Medieval England' van Carole Rawcliffe(2006)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.