Kiesrecht

Kiesrecht is het recht van een individu om deel te nemen aan het politieke proces in een land of andere bestuurlijke eenheid of organisatie door middel van verkiezingen, bijvoorbeeld door te stemmen op een partij naar zijn of haar voorkeur, of zich kandidaat te stellen voor een volksvertegenwoordiging. Iemand die kiesrecht heeft wordt kiesgerechtigde genoemd.

Ten minste één Wikipediagebruiker vindt dat de tekst van Kenmerken van stemrecht in dit artikel ingevoegd zou moeten worden, of dat er een duidelijkere afbakening tussen deze artikelen dient te worden gemaakt. Als de tekst wordt ingevoegd, dient dat artikel een redirect te worden (hier melden).
Een stembureau tijdens de federale verkiezingen in België (2007)
Irakezen staan in de rij om hun stem uit te brengen.
Minimumleeftijd om te stemmen:

 16

 17

 18

 19

 20

 21

In moderne democratieën is het kiesrecht een van de belangrijkste rechten die verbonden zijn aan het staatsburgerschap. Het kan slechts in uitzonderlijke gevallen ontnomen worden; de meest voorkomende redenen voor ontneming van het kiesrecht zijn een zware gerechtelijke veroordeling, veelal tijdens het uitzitten van een gevangenisstraf, of mentale onbekwaamheid. In bijna alle landen zijn in principe alle meerderjarige burgers kiesgerechtigd voor politieke verkiezingen.

Beperkingen

Er zijn nog een paar landen zoals Saoedi-Arabië, waar vrouwen niet stemgerechtigd zijn. Bij andere landen hebben sommige inwoners geen kiesrecht omdat ze geen staatsburgerschap hebben hoewel ze al soms vele generaties lang in het land leven. In vroegere democratieën, zoals in de oude Athene en de Romeinse Republiek konden alleen de mannen die de status van burger hadden stemmen. Niet-burgers zoals slaven konden niet stemmen. Voor de twintigste eeuw konden alleen de elite, zoals belastingbetalers, grondbezitters en/of edelen stemmen.

Soorten kiesrecht

Men onderscheidt passief en actief kiesrecht.

  • Passief: het recht om zich kandidaat te stellen bij verkiezingen.
  • Actief: ook wel stemrecht genoemd, het recht een stem uit te brengen bij verkiezingen.

Situatie in Nederland en België

Immigranten zonder Nederlandse nationaliteit zijn kiesgerechtigd voor de waterschapsverkiezingen als zij legaal in Nederland wonen. Immigranten van buiten de EU, zonder Nederlandse of Belgische nationaliteit zijn kiesgerechtigd voor de gemeenteraadsverkiezingen als zij ten minste vijf jaar legaal in Nederland of België wonen. Een EU-burger zonder Nederlandse of Belgische nationaliteit hoeft echter niet vijf jaar legaal in Nederland of België te wonen, maar kan meteen al meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen (als hij of zij legaal in Nederland of België woont). Onderdanen van alle EU-lidstaten zijn ook kiesgerechtigd voor de Europese verkiezingen. Wanneer een EU-staatsburger (legaal) in een ander Europese lidstaat woont mag hij kiezen om voor de kandidaten van zijn eigen land of de kandidaten van het land waarin hij woont te stemmen.[1]

In België is er een opkomstplicht: het is daar formeel strafbaar om zonder geldige reden niet te komen opdagen bij verkiezingen. De Belgische koning en de Koninklijke familie worden wel opgeroepen voor de verkiezingen maar de vorst zelf neemt niet deel aan de kiesverrichtingen, om te voorkomen dat hij door zijn persoonlijke voorkeur de positie van de kroon die boven de partijen staat zou kunnen aantasten.[2]

Buiten de politiek zijn financiële leden van burgerlijke organisaties, zowel als leden van commerciële commissariaten, kiesgerechtigd bij de keuze van bestuurders, directies en beleid.

Nederland

Politieke verkiezingen

In 1917 is het actief kiesrecht voor mannen en het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd. In 1919 kregen per Kieswet ook vrouwen actief kiesrecht. Dit werd in 1922 in de Grondwet opgenomen.

Iedere burger met de Nederlandse nationaliteit die op de dag van de verkiezingen 18 jaar of ouder is, heeft kiesrecht voor Provinciale Staten en de Tweede Kamer. Op deze regel bestaan een aantal uitzonderingen:

  1. De rechter mag iemand het kiesrecht ontnemen (bijvoorbeeld wanneer iemand een ernstig delict tegen de staat gepleegd heeft);
  2. De rechter mag bepalen dat iemand geestelijk niet in staat is te stemmen (De rechter kan bijvoorbeeld iemand dit recht ontnemen bij wijze van individuele maatregel)
    1. De wet Martijn wijzigde de Kieswet zodat de 'wilsonbekwamen' niet langer categoraal werden uitgesloten van kiesrecht (omdat dit strijdig kan zijn met het Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten). 'Bovendien', zo werd gesteld, 'is het ongerijmd personen die onder curatele zijn gesteld wegens een geestelijke stoornis het kiesrecht te ontzeggen, en overige personen die een vergelijkbare geestelijke gesteldheid bezitten, niet'.[3] De kieswet voorziet echter geen hulp aan verstandelijk gehandicapten bij het stemmen de reden hiervoor is dat, zover dat er geen lichamelijke handicap is die het stemmen bemoeilijkt, verstandelijk gehandicapten die niet zonder hulp zouden kunnen stemmen kennelijk niet zelfstandig hun wil kunnen bepalen. Deze zelfstandigheid is een uitgangspunt van het kiesrecht. Zie hiervoor de Kieswet Artikel J 28.[4][5]
  3. Verder geldt dat kiezers die op de dag van de verkiezingen in de gevangenis zitten, alleen door middel van een machtiging mogen stemmen.
  4. De derde groep vindt men in Art. B1 van de kieswet: Nederlanders die op de dag van de verkiezingen hun werkelijke woonplaats hebben in Aruba, Curaçao of Sint Maarten. Ze mogen alleen stemmen in Nederland als ze daar minimaal 10 jaar ingezetene zijn geweest of in openbare dienst op deze eilanden werkzaam zijn. Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben immers zelf een parlement.
  5. Voor verkiezingen voor de Provinciale Staten geldt dat men inwoner moet zijn van de provincie waarvoor de verkiezing plaatsvindt.

Bij verkiezingen voor de gemeentes en waterschappen is de Nederlandse nationaliteit geen eis: alle in Nederland woonachtige EU burgers hebben actief en passief kiesrecht. Mensen met alleen de nationaliteit van een niet-lidstaat die in Nederland woonachtig zijn hebben altijd kiesrecht voor de waterschappen, maar alleen voor de gemeentes als ze vijf jaar of langer legaal in Nederland wonen.

Kiesplicht was er in Nederland nooit. Wel opkomstplicht, die werd in 1970 afgeschaft.

Ontzetting uit het kiesrecht

Ontzetting uit het actief en/of passief kiesrecht is mogelijk als men tot minstens een jaar gevangenisstraf is veroordeeld. Bij een tijdelijke gevangenisstraf (dus niet levenslang) kan het kiesrecht worden afgenomen, maar dit geldt niet levenslang. De duur hiervoor is twee tot vijf jaar boven op de duur van de straf. Dus wanneer iemand veroordeeld wordt tot twintig jaar, heeft dit tot gevolg dat diegene 22 tot 25 jaar lang niet mag stemmen of gekozen mag worden.

Overzicht actief kiesrecht voor Nederlandse volksvertegenwoordingsorganen
Kiesgerechtigde
(die op de dag van de stemming de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt en waarvan het stemrecht niet door de rechter is ontnomen)
Volksvertegenwoordiging Passief kiesrecht
(recht om gekozen te worden)		 Actief kiesrecht
(recht om te kiezen)
Gemeenteraad Ingezetenen met de nationaliteit van een EU-lidstaat
Ingezetenen met een andere nationaliteit die vijf jaar of langer legaal in Nederland verblijven
Eilandsraad Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit
Ingezetenen met een andere nationaliteit die vijf jaar of langer legaal in Nederland verblijven
Waterschappen Ingezetenen
Provinciale Staten Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit
Eerste Kamer Personen met de Nederlandse nationaliteit Leden van de Provinciale Staten
Tweede Kamer Personen met de Nederlandse nationaliteit Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit
Nederlanders buiten het Koninkrijk der Nederlanden (briefstem)
Nederlanders in Aruba, Curaçao en Sint Maarten die minimaal 10 jaar ingezetene van Nederland zijn geweest of Nederlanders (en zijn/haar eventuele Nederlandse levenspartner en kinderen) die in Nederlandse openbare dienst in Aruba, Curaçao of Sint Maarten werkzaam zijn (briefstem)
Europees Parlement Personen met de Nederlandse nationaliteit
Ingezetenen van het Europese deel van Nederland met de nationaliteit van een andere EU-lidstaat		 Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit
Ingezetenen van het Europese deel van Nederland met de nationaliteit van een andere EU-lidstaat
Nederlanders in Aruba, Curaçao en Sint Maarten (briefstem)
Nederlanders buiten het Koninkrijk der Nederlanden die - indien zij in een EU-lidstaat wonen - verklaren niet deel te zullen nemen aan de verkiezingen in een andere EU-lidstaat (briefstem)

Aruba, Curaçao en Sint Maarten

Het kiesrecht voor de Staten van Aruba, Curaçao en Sint Maarten is voorbehouden aan ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit. De leeftijd voor het actief kiesrecht is op 18 jaar gesteld. De leeftijd voor het passief kiesrecht is 18 jaar voor de Staten van Curaçao en van Sint Maarten en 21 jaar voor de Staten van Aruba.

Discussies

Het recht is in de geschiedenis een veelvuldig onderwerp van discussie geweest sinds de totstandkoming van de democratie. Bepaalde mensen of groepen willen stemrecht uitbreiden tot achtergestelde sociale groepen, terwijl andere de selectie van het aantal kiesgerechtigden smaller willen maken of houden.

Eén recent voorbeeld van een stemrechtdebat was het conflict in Zuid-Afrika, waar onder de apartheid de blanke minderheid de zwarte meerderheid niet toestond om te stemmen. Dit systeem werd in dat land in 1994 afgeschaft met de eerste volledig vrije meerpartijenverkiezingen.

Zie ook
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.