Ki Hadjar Dewantara

Ki Hadjar Dewantara door Chris Lebeau (1919)

Ki Hadjar Dewantara was zeer bekend vanwege zijn kritiek op het Nederlandse koloniale regime. Zijn werken gingen veelal over de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en menselijk kapitaal en over ongelijkheid en discriminatie.

In december 1912 richtte hij de Partai Indonesia op samen met Ernest Douwes Dekker, die zichzelf later Setiaboeddhi noemde, en Tjipto Mangoenkoesoemo (1886-1943). Doel van deze partij was te streven naar volledige onafhankelijkheid van Indonesië.

Op 20 juli 1913 publiceerde hij 'Als ik eens Nederlander was', een hevig protest tegen de plannen van de Nederlandse koloniale regering om Nederlands 100-jarige onafhankelijkheid van Frankrijk te vieren en alle 'inlanders' aan deze viering te laten meebetalen. Zijn geschrift, dat zeer sarcastisch van toon was, werd gepubliceerd in de krant “De Expres” door Ernest Douwes Dekker. Daarnaast vertaalde Ki Hadjar Dewantara de in het Nederlands opgestelde tekst in het Maleis en hij verspreidde die vertaling zo breed mogelijk onder Indonesiërs. De koloniale regering reageerde daarop door Ki Hadjar Dewantoro te verbannen naar de Banda-eilanden, zonder hem eerst te berechten. Douwes Dekker en Tjipto Mangunkusumo probeerden deze beslissing te bestrijden maar ook zij werden verbannen naar de Banda-eilanden op beschuldiging van 'provocatie en manipulatie van Indonesiërs om te vechten tegen de Nederlandse kolonialen'.

De koloniale regering kwam tegemoet aan hun verzoek om hun 'straf' door te brengen in Nederland. Daar werd dr. Tjipto ziek en hij keerde terug naar Indonesië. Ki Hadjar Dewantara verdiepte zich intensief in educatie en onderwijs; onder meer in de onderwijstheorieën van Maria Montessori en Rabindranath Tagore. In 1918 kwam hij terug naar Indonesië en op 3 juli 1922 richtte hij, ondanks politieke beperkingen, Taman Siswa op, een organisatie ter promotie van nationale educatie. Taman Siswa ('Tuin der leerlingen') focuste primair op nationalisme en op de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. Ondanks tegenstand van de koloniale regering werden binnen 8 jaar 40 Taman Siswa scholen geopend, waaronder 3 in Oost-Sumatra en 4 in Oost- en Zuid-Kalimantan, met in totaal 5140 leerlingen. In de late dertiger jaren waren er 207 Taman Siswa scholen. Al onderwijzend en het instituut besturend ging Ki Hadjar Dewantara door met het produceren van geschriften, waarbij hij geleidelijk overstapte van politieke naar educatie-thema's.

Bankbiljet van Indonesië in omloop van 1998 tot 2005

Tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië stonden de Japanners positief tegenover educatie en nationalisme voor de Indonesiërs. Taman Siswa zette zijn werk voort. Ki Hadjar Dewantara was in deze periode ook lid van het Onderzoekscomité ter voorbereiding op de Indonesische onafhankelijkheid (BPUPK) en het Voorbereidend Comité voor de Indonesische Onafhankelijkheid (PPKI). Na het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid door Soekarno en Mohammad Hatta op 17 augustus 1945, werd Ki Hadjar Dewantara op 19 augustus benoemd tot de eerste minister van onderwijs van Indonesië. Hij diende in het Kabinet Presidensial.

Ki Hadjar Dewantara is benoemd tot Nationale Held door de Indonesische regering. Sindsdien is 2 mei, de geboortedag van Ki Hadjar Dewantara, de 'nationale dag van onderwijs' in Indonesië.

• 'Wilde scholen' in Nederlands-Indië

• (en) Reconsidering the ‘Great Debate’ on Indonesian National Culture in 1935-1942, door I Gusti Agung Ayu Ratih (Jaringan Kerja Budaya)
• Publicaties van Ki Hadjar Dewantara op Worldcat