Jeugdrecht (België)

Voor de eerste wet op de kinderbescherming werden maatregelen ten aanzien van de ouders en ten aanzien van delinquente jongeren genomen door de strafrechter. In principe had hij niet veel wettelijke middelen, maar sedert een uitspraak van het Hof van beroep van Gent 10 augustus 1870 ging de strafrechter ervan uit dat de ouderlijke macht in geval van wangedrag van de ouders of wanneer het belang van de kinderen dit vereiste, kon beperkt worden.

In de strafwet was wel al een ontwikkeling aan de gang van een repressief beleid naar een heropvoedend beleid. De rechter moest afwegen of de minderjarige had gehandeld mét of zonder onderscheidingsvermogen. Was de jongere schuldbekwaam, beschikte hij over het oordeel des onderscheids (zonder leeftijdsgrens en autonoom door de rechter geapprecieerd), dan werd hij gestraft, maar minder zwaar dan een volwassene voor gelijkaardige feiten. Was de jongere niet schuldbekwaam, dan ging hij vrijuit. De familie zou via de pater familias haar opvoedingsplicht naar behoren moeten vervullen en de nodige tuchtiging voorzien om de jongere weer op het rechte pad te krijgen. Bleef de familie in gebreke en kwam de maatschappelijke orde in gevaar, dan kon het kind ter beschikking gesteld worden van de regering tot aan zijn 25e levensjaar (en bijvoorbeeld worden in een Rijksweldadigheidsgesticht).

Met de wet op de landloperij en de bedelarij van 27 november 1891 evolueert men verder naar een aparte aanpak van de jonge misdadiger. De politiestraffen werden afgeschaft voor minder dan 16-jarigen. Met deze wet kon de strafrechter de minderjarige wel berispen, onder administratief toezicht plaatsen of bijvoorbeeld op leercontract of in een liefdadigheidsinstelling. Toezicht op geplaatste jongeren of op jongeren die werden ontslagen uit het Rijksweldadigheidsgesticht werd vaak uitgeoefend door de semi-officiële beschermingscomités.

De plattelandsvlucht naar steden leidde tot verpaupering en de verstoring van klassieke familiale gewoonten. Werkende kinderen raakten achterop, fysiek en moreel. Niet-werkende kinderen hingen rond, stalen of deden straatschenderij. De vrees voor jeugd - en algemene criminaliteit door de bezittende klasse tegelijk met druk door socialisme en nood aan de kanalisatie van verzet kwam in 1912 de wet op de kinderbescherming en in 1914 het verbod op de kinderarbeid alsook de leerplicht en controle op arbeiderskinderen.

Elke jongere onder 16 is strafrechtelijk onbekwaam en kan niet meer gestraft worden. De jongere verschijnt voor een kinderrechter die hem een maatregel kan opleggen bij delinquent, bij prédelinquent en bij wangedrag. Berisping of plaatsing bij ernst of herhaling zijn mogelijk. Deze maatregelen zijn voor onbepaalde duur en geïndividualiseerd. Ook de ouders kunnen een maatregel krijgen : de ontzetting van het ouderlijk gezag, ten aanzien de kinderen, eens en voor altijd.

Met de opkomst van het maatschappelijk werk evolueert het justitieel optreden tegenover jongeren van een individueel-repressief naar een sociaal-preventief optreden. Het doel wordt delinquent gedrag en gerechtelijke tussenkomst minimaliseren of vermijden. De sociale bescherming vult de gerechtelijke bescherming aan, met de oprichting van een jeugdbeschermingscomité. De rol van de jeugdrechtbank wordt tevens uitgebreid. De jeugdrechter kreeg nieuwe bevoegdheden, die zowel burgerrechtelijk als strafrechtelijk van aard waren. De jeugdrechter kreeg door deze nieuwe burgerlijke bevoegdheden meer de rol van opvoeder.

Met het decreet op de Bijzondere jeugdbijstand (27 juni 1985) wordt het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg (CBJ) gescheiden van de gerechtelijke bescherming. Bemiddelingscommissies worden opgericht. De rechtspositie van de minderjarige verandert : hij wordt bijgestaan in plaats van beschermd. De jeugdbescherming blijft evenwel zowel sociale als gerechtelijke bescherming (arrest van het Arbitragehof).

Met de wetten van 15 mei en 13 juni 2006 wordt de jeugdbescherming hervormd. De wet op de jeugdbescherming heet voortaan : wet betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade. Aanleiding tot deze hervormingen zijn onder meer de goedkeuring van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) en het arrest Bouamar van 1988, waarin België werd veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens voor het opsluiten van minderjarigen in gevangenissen.

Met de hervormingen tracht de Federale overheid verschillende tendenzen te verzoenen : de bezorgdheid over de stijgende jeugdcriminaliteit en de nood om te kunnen bestraffen; het waarborgen van de bescherming en de hulp aan de minderjarige; het responsabiliseren van de jongere en zijn ouders; en tens lotte het herstel aan de samenleving en aan het slachtoffer. De hervormingen bieden een wettelijke basis aan zich ontwikkelende praktijken zoals de gemeenschapsdienst en de herstelbemiddeling, die men hiermee ook wil veralgemenen. De herstelbemiddeling wordt nu mogelijk in elke fase van de procedure. Ten slotte worden de internationaalrechtelijke regels volledig geïntegreerd in de nieuwe wetgeving.

Per administratief arrondissement is het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg bevoegd om hulpverlening te organiseren voor minderjarigen en hun ouders in problematische opvoedingssituaties. Het Comité wordt bijgestaan door een administratief secretariaat en een sociale dienst voor de concrete hulpverlening. Binnen de sociale jeugdbijstand is deze sociale dienst de draaischijf, waar de consulent met de betrokkenen een oplossing uitwerkt voor de problematische opvoedingssituatie. Het gaat hierbij om hulpverlening op vrijwillige basis waarbij de instemming van alle partijen noodzakelijk is.

Het CBJ bestaat uit het Bureau voor Bijzondere Jeugdbijstand voor het goedkeuren van individuele hulpverleningsprogramma's (bestaande uit de voorzitter en vier leden van het Comité) en een preventiecel om maatregelen van algemene preventie uit te werken. De preventiecel zal initiatieven nemen om toestanden te vermijden die negatief inwerken op de fysieke integriteit, het psychosociaal welzijn en de ontplooiingskansen van minderjarigen, en samenwerken om dergelijke initiatieven te ondersteunen, bevorderen en coördineren.

De scheiding tussen vrijwillige en gedwongen hulpverlening wordt mogelijk gemaakt door voorrang te geven aan de vrijwillige hulpverlening. Wanneer deze niet mogelijk blijkt (volgens het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg, de ouders, de minderjarige, parketmagistratuur of hulpverleners) zal de Bemiddelingscommissie (per arrondissement) bepalen of een gerechtelijke tussenkomst gerechtvaardigd is. Verzoening blijft hier op de eerste plaats.

De jeugdrechter is bevoegd voor als misdrijf omschreven feiten, is bevoegd voor problematische opvoedingssituaties op vordering van het openbaar ministerie (na doorverwijzing van de bemiddelingscommissie of bij hoogdringendheid) en kan maatregelen ten aanzien van de ouders treffen (ontzetting uit de ouderlijke macht & toezicht op de gezinsbijslag of andere sociale voordelen die voortvloeien uit ouderlijk gezag).

De sociale dienst van de Vlaamse Gemeenschap bij de jeugdrechtbank vervult in geval van problematische opvoedingssituaties dezelfde taken als de sociale dienst van het Comité. Daarnaast komt deze sociale dienst ook tussen in situaties van jongeren die een als misdrijf omschreven feit pleegden en in burgerrechterlijke zaken.

Dit zijn de erkende voorzieningen, de gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand en de voorzieningen gelijkgesteld met erkende voorzieningen.

Een als misdrijf omschreven feit (MOF) wordt beoordeeld volgens artikel 36, 4° van de wet van 8 april 1965, die specifiek regelt: de taak van het openbaar ministerie bij de jeugdrechtbank, het optreden van de jeugdrechter in de voorlopige rechtspleging en de rechtspleging ten gronde.

• Het Openbaar Ministerie wordt via een Proces Verbaal door de Politie op de hoogte gebracht van een M.O.F. waarbij het O.M. de keuze heeft tussen seponeren, berisping of alternatieve sanctie (sociale vaardigheidstraining), vordering van de jeugdrechter of onmiddellijk voor de jeugdrechter leiden met als doel de bescherming van de maatschappij.
• De eerste fase van de procedure voor de jeugdrechter is de voorlopige rechtspleging (maximumperiode van zes maanden). Na de vordering door het Openbaar Ministerie kan de jeugdrechter navorsingen bevelen (maatschappelijk onderzoek door de sociale dienst van de jeugdrechtbank). Maximaal twee maanden na het afsluiten van de navorsingen zal het O.M. de zaak voor de jeugdrechtbank dagen.
• Tijdens de voorlopige rechtspleging kan de jeugdrechter een aantal maatregelen treffen, telkens in aanwezigheid van de jongere en zijn advocaat, en de mogelijkheid tot beroep bij het Hof van Beroep. De jeugdrechter kan beslissen om de jongere in een van de Gemeenschapsinstellingen te Mol of Ruiselede te plaatsen. Plaatsing in het Federaal Centrum in Everberg kan enkel bij gebrek aan andere mogelijkheden en bij dringende omstandigheden, met eerst een periode van vijf dagen (waarna overleg) en vervolgens maximaal twee maanden.
• De tweede fase van de procedure is de rechtspleging ten gronde. De jongere en zijn ouders (burgerlijk aansprakelijk) worden gedagvaard. Wanneer de feiten bewezen zijn, kan de jeugdrechter de voorlopige maatregel opheffen, bestendigen of een andere maatregel opleggen. Iedere andere maatregel kan herzien worden.
• Voor inbreuken op de verkeerswetgeving is de jongere strafrechtelijk meerderjarig vanaf 16 jaar en wordt hij berecht voor de politierechtbank. Is de jongere jonger dan 16 jaar dan wordt hij berecht voor de jeugdrechtbank.

Een verontrustende situatie (VOS), de vroegere problematische opvoedingssituatie (POS), is een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere gebeurtenissen, door relationele conflicten of door de omstandigheden waarin de jongeren leven.

• Centraal staat de aandacht voor ernstige moeilijkheden, langdurige conflicten en complexe situaties. Een problematische opvoedingssituatie wordt door de jongeren zelf als nagenoeg zonder perspectief ervaren zodat men er zonder deskundige hulpverlening van buitenaf niet in slaagt het geheel weer van perspectief te voorzien.
• Sinds 1988 is het vroeger Jeugdbeschermingcomité omgevormd tot het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg. Dit comité verleent hulp aan jongeren. Deze hulp moet worden volgehouden tot de problemen een aanvaarbaar gelaat krijgen of opgelost zijn. Indien men hierin niet lukt gaat het dossier over naar de Bemiddelingscommissie. Pas als dat uiteindelijk niet lukt, mag men een beroep doen op een gerechtelijk apparaat (= de jeugdrechtbank) dat dan een maatregel zal opleggen. De eerste en belangrijkste taak van CBJ bestaat er dan ook in jongeren individueel op te vangen en hun ontplooiingskansen te garanderen. Daarnaast doet het comité ook aan algemene preventie. Per arrondissement is er een CBJ. Verdere informatie kan men aantreffen op de website van jongerenwelzijn vlaanderen.[1]