Intensieve zorg tijdens de coronacrisis in Nederland

Voor COVID-19 bestaat geen behandeling en het voornaamste doel op de intensieve zorg in de Nederlandse ziekenhuizen is een patiënt met virale longontsteking in leven te houden door de verzwakte longen te ondersteunen met beademing en uit te laten zieken. Een minderheid heeft voldoende aan een paar dagen zuurstof via een zuurstofmasker.

Een meerderheid heeft intubatie nodig waarbij patiënten meestal op hun buik worden gelegd.[1] Hierdoor kan de rugkant van de longen, met een relatief groot oppervlakte, de zuurstof opnemen.[2] Bij beademing worden patiënten in slaap gehouden door anesthesie. COVID-19-patienten hebben een aanmerkelijk zwaardere medicatie nodig dan gebruikelijk.[3] Ook hebben sommige patiënten verslappingsmiddelen nodig. Patiënten met intubatie hebben voor het merendeel minstens twee weken continue beademing nodig. Door de buikligging dient voor de verzorging de patiënt eenmaal per dag tijdelijk voorzichtig omgedraaid te worden waarbij de ademhaling geen moment onderbroken mag worden.[4] Corona-patiënten die een behandeling met beademing overleven, hebben daarna een verslechterde kwaliteit van leven.[5]

Uit een onderzoek van 10 april 2020 bleek dat de gemiddelde leeftijd van bij de IC-opgenomen patiënten 65 jaar is; 75% van de patiënten is man.[6] Van de Covid-IC-patiënten heeft 32 procent ernstig overgewicht, bij de vrouwen 40 procent. De gemiddelden zijn twee keer zo veel als gemiddeld in de Nederlandse bevolking.[7]. Tot 10 april 2020 zijn op de Nederlandse afdelingen intensieve zorg 380 Covid-patiënten overleden en 164 patiënten hersteld.[8]

Een IC-patiënt wordt verzorgd door intensivisten en intensievezorgverpleegkundigen. Een verpleegkundige verzorgt onder normale omstandigheden twee bedden, maar tijdens de coronacrisis werden door schaarste aan opgeleid personeel drie tot mogelijk vier patiënten ondergebracht bij een verpleegkundige.[9] Hierbij wordt gewerkt met een buddysysteem waarbij IC-verpleegkundigen ondersteund worden door hiervoor bijgeschoolde artsen en verpleegkundigen van andere ziekenhuisafdelingen.[10] Er werd zelfs geopperd om dit uit te breiden naar een verpleegkundige per vijf tot zes patiënten.

De Nederlandse krijgsmacht zette op verzoek van verschillende Nederlandse ziekenhuizen militair medisch specialisten in bij de intensieve zorg.[11]

IC-bed in een ziekenhuis in Mechelen in België in 2018.

Behandeling vindt plaats op een intensivecarebed. Onder een IC-bed wordt het geheel verstaan van een bed met de faciliteiten eromheen om intensieve zorg te kunnen geven. Het gaat hierbij om een gesluisde patiëntenkamer, leidingen voor de aanvoer van medische gassen waaronder zuurstof, elektriciteit, noodstroomvoeding en digitale netwerken, verstelbaar bed met kantelsysteem en medisch matras, patiëntmonitoringssysteem, medische apparatuur waaronder beademingsapparatuur, dialyse-apparatuur, infuus- en spuitpompen en specifiek geschoold medisch personeel.[5]

Voor de coronapatiënten die aan een longontsteking lijden zijn IC-bedden met beademingsapparaat noodzakelijk omdat ze zonder beademing zouden overlijden. Ziekenhuizen proberen tekorten aan IC-bedden door middel van triage (code zwart) te voorkomen, zodat de artsen niet hoeven te kiezen welke patiënten ze wel of niet kunnen behandelen.

Nederlandse militairen leveren beademingsapparatuur aan het Het LangeLand Ziekenhuis op 29 maart 2020 in Zoetermeer

In Nederland zijn normaal 1.150 intensivecarebedden beschikbaar. Tijdens de coronacrisis werd door het nemen van verschillende maatregelen extra capaciteit vrijgemaakt voor coronapatiënten op de Intensive Care.[12] Minister Bruins, toenmalige minister van Medische Zorg, gaf op 16 maart aan dat het aantal bedden op de intensivecare-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen zou worden opgeschaald naar rond de 2.000 bedden.[13]

Op 26 maart was de intensivecare-capaciteit voor coronapatiënten verhoogd van 575 naar 925. Minister De Jonge van Volksgezondheid gaf aan dat de capaciteit voor coronapatiënten per 1 april verder zou worden uitgebreid tot 1.037. Zo blijven ook IC-bedden beschikbaar voor ruim 550 overige patiënten die niet aan COVID-19 lijden. Hiermee lag de totale IC-capaciteit in Nederland op 1 april op ongeveer 1.600 bedden.[13]

Op 29 maart werd duidelijk dat het aantal benodigde intensivecare-bedden voor corona-patiënten op dat moment ongeveer 1.000 bedroeg. De gemiddelde verpleegtijd per corona-patiënt is 23 dagen. Dit is aanzienlijk langer dan de aannames van tien dagen opnameduur die in de eerste modellen van het RIVM werden gedaan. Hierdoor is het aantal patiënten in de IC hoger dan voorzien.[14][15] Hoofdmodelleur van het RIVM, Jacco Wallinga, geeft aan dat het sombere scenario het meest waarschijnlijke is. Voor half april wordt rekening gehouden met 2.500 coronapatiënten op de IC.[15]

Op 30 maart werd aan alle ziekenhuizen gevraagd de intensivecare-capaciteit maximaal op te schalen. Doel was om zondag 5 april 2020 een totale IC-capaciteit van 2.400 beschikbare IC-bedden te hebben.[16]

Naast deze opschaling werden op 30 maart de eerste ziekenhuizen aangesloten op een verplicht nieuw computersysteem. In dit systeem voor intern gebruik van ziekenhuizen wordt continu en actueel de stand van zaken met betrekking tot de beddencapaciteit weergegeven. Dit door het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding verplicht gestelde systeem wordt in de week van 30 maart verder uitgerold over alle ziekenhuizen. Op die manier wordt de verspreiding van patiënten over het land beter gecoördineerd.[16]

De Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) meldde dat 31 maart reeds 1.900 IC-bedden in de Nederlandse ziekenhuizen waren gerealiseerd, waarvan 1.400 bestemd voor coronapatienten.[17]

Het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding meldt op 5 april dat de doelstelling van .2400 IC-bedden is behaald en dat ze op afroep beschikbaar zijn. De ruimten, de bedden, de apparaten en de roosters liggen klaar maar zijn nog niet nodig. In totaal zijn op 5 april ongeveer 1.650 IC-bedden bezet. Op de intensive care liggen volgens Stichting Nationale Intensive Care Evaluatie (NICE) 1.385 coronapatiënten. Voor coronapatiënten zijn 5 april ongeveer 1.900 IC-bedden beschikbaar. Voor niet-coronapatiënten zijn er op 5 april 505 IC-bedden beschikbaar, waarvan er 271 bezet zijn.[18]

Op woensdag 8 april werd door Ernst Kuipers van het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding gemeld dat voor het eerst sinds het begin van de corona-uitbraak het aantal bedden dat bezet werd door coronapatiënten was afgenomen. In totaal lagen er die dag 1.408 coronapatiënten op IC-afdelingen, van wie ook 52 waren opgenomen in ziekenhuizen in Duitsland[19]. De piek in het aantal opgenomen coronapatiënten was 1.424 personen op dinsdag 7 april.

Door het nemen van maatregelen zoals uitstel van planbare zorg werd aanvankelijk capaciteit vrijgemaakt voor coronapatiënten.[20] De Nederlandse Vereniging voor Intensive Care communiceerde tot 28 maart over de capaciteit middels haar website over de IC-capaciteit en maakt een inschatting of die op de intensive care nog voldoende is.[21] Sindsdien wordt voor data verwezen naar Stichting Nationale Intensive Care Evaluatie.[22][23]

Op 23 maart werd het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding (LCPS) tot stand gebracht. Vanuit het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding in het Erasmus MC worden alle coronapatiënten over Nederland verdeeld. [24] Dit centrum heeft als opdracht het coördineren van de spreiding van patiënten over alle Nederlandse ziekenhuizen om tot optimale uitkomsten van de patiëntenzorg te komen. Het gaat nadrukkelijk niet alleen om spreiding van coronapatienten, maar alle patiënten die acute of semi-acute zorg behoeven.[25]

Mocht de IC-capaciteit niet meer toereikend zijn voor het aantal coronapatiënten dan zal fase 3, ook wel code zwart in werking worden gesteld.[26] De minister van Volksgezondheid zal aldus de NVIC om van fase 2 naar fase 3 te gaan.

Wanneer fase 3 in werking treed worden door middel van triage geen nieuwe patiënten op de intensive care opgenomen die weinig kans hebben om te overleven of een korte levensverwachting hebben. Het gaat om mensen met en zonder coronabesmetting met deze aandoeningen:[26]

• Hartstilstand waar niemand bij was, waardoor (te) veel schade is ontstaan
• Ernstig trauma, waarbij de kans op overlijden meer dan 90 procent is
• Ernstige brandwonden, waarbij de kans op overlijden meer dan 90 procent is
• Ernstige en onherstelbare hersenaandoeningen
• Uitgezaaide kanker, inclusief bloedkanker (leukemie) met een lage levensverwachting
• Orgaanfalen (zoals hartfalen of longfalen) met een lage levensverwachting
• Ziektes van het immuunsysteem (auto-immuunziektes) met een lage levensverwachting
• Mensen die compleet hulpbehoevend zijn voor hun dagelijkse verzorging (CFS-score 7 of hoger)
• Terminaal zieken

Een overzicht van het aantal bewezen en verdachte coronapatiënten op de intensive care. Door verandering van meetmethode zijn de gecommuniceerde cijfers door de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care van voor 28 maart niet vergelijkbaar met die van Stichting Nationale Intensive Care Evaluatie (NICE) vanaf 28 maart.[27] Sinds 14 april tonen de cijfers van stichting NICE niet alleen gegevens van bevestigde coronapatiënten maar ook van verdachte.[28]

Patiënten met bewezen of verdachte COVID-19-status op de IC per dag (inclusief verplaatste patiënten Duitsland)[29]
(door verlate meldingen kunnen de cijfers nog veranderen en met name die van de drie laatste dagen, peildatum 28 april 17.35 uur)[updaten]

nieuwe coronapatiënten of verdacht van COVID-19 op IC per dag van opname (inclusief verplaatste patiënten Duitsland)[29]
(door verlate meldingen veranderen de cijfers nog, met name die van de laatste drie dagen, peildatum 28 april 17.56 uur)
[updaten]

• Zorgsector tijdens de coronacrisis in Nederland