Inscrutabili Dei Consilio

In de encycliek nam paus Leo XIII stelling tegen de beschuldiging dat de kerk niet open zou staan voor verandering en vooruitgang. In zijn ogen had de scheiding tussen kerk en staat geleid tot sociale onrust, escalerend in oorlogen en onnodig bloedvergieten,[1] terwijl de kerk in het verleden haar bijdragen had geleverd aan de uitroeiing van bijgeloof, de afschaffing van slavernij, de bevordering van wetenschappen en kunsten, evenals de oprichting van liefdadigheidsinstellingen.[2] De vijandigheid van diverse overheden ten aanzien van de kerk, die onder meer geleid had tot beknotting van de macht van de geestelijkheid, bracht Leo XIII tot de conclusie dat deze wel moest leiden tot de ondergang van de staat.[3]

Leo XIII wees erop, dat zijn voorgangers alles in het werk hadden gesteld om verval van de maatschappij te voorkomen en vooral Italië had daarbij geprofiteerd van de aanwezigheid van de pauselijke autoriteit binnen hun landsgrenzen: de stad Rome was dankzij het pausschap niet alleen verworden tot spiritueel centrum van de Rooms-Katholieke Kerk, maar was ook het centrum geweest van wetenschap en de ontwikkeling van de kunst, een bewijs dat de kerk zich niet distantieerde van de groei in welvaart binnen Italië.[4]

Het was daarom essentieel, dat de vrije uitvoering van het pauselijk ambt gewaarborgd diende te worden, waarbij de wereldlijke macht van de paus hersteld diende te worden. Het ontbreken van die wereldlijke rol, niet bedoeld als machtsvertoon, zou in de ogen van Leo XIII zelfs een bedreiging kunnen vormen voor het welzijn van de samenleving.[5]

Tot slot riep paus Leo XIII alle prelaten op het geloof onder hun aanhang te stimuleren en de gelovigen te wijzen op de oprechtheid van de leer zoals die door de kerk verkondigd werd. Leo onderstreepte daarbij dat, in lijn met zijn voorganger Pius IX, alle moderne ideeën die in tegenspraak waren met de kerkelijke leer zonder meer afgewezen moesten worden, waarbij hij refereerde aan de brief van Paulus aan de Kolossenzen:

De educatie van de jeugd en de bescherming van het sacrament van het huwelijk –dat in de ogen van Leo XIII slechts verworden was tot een civiel contract- kende hierbij een grote prioriteit.[7]

Leo XIII wees erop, dat door het optreden van de geestelijkheid, alsmede door hun onderlinge saamhorigheid het tij gekeerd kon worden.[8]