Het leven een gebruiksaanwijzing

Het leven een gebruiksaanwijzing is een roman over de details van het dagelijks leven, in de vorm van een portret van een Parijs flatgebouw en haar bewoners. De lezer wordt kamer voor kamer, van de zolder tot de kelder, door het gebouw geleid. Elke kamer krijgt een apart hoofdstuk, in totaal 99 stuks.

De puzzel, belangrijk item in de structuur van Perecs roman

De rode draad doorheen de roman wordt gevormd door de rijke Engelsman Bartlebooth, die zijn leven op labyrintische wijze ordent rondom een vijftigjarenplan: “een willekeurig plan dat alleen streeft naar zijn eigen voltooiing”. Concreet er op neerkomend dat hij voortdurend schilderijen maakt, er vervolgens puzzels van laat maken, deze weer in elkaar laat zetten, waarna het schilderij weer terugkeert naar zijn oorsprong en zichzelf daarmee uiteindelijk vernietigt. Als Bartlebooth in 1975 sterft loopt hij zestien maanden achter op zijn plan. In de laatste puzzel waar hij mee bezig was vormt het gat van het enige nog niet geplaatste stukje de contouren van een x, “maar het stukje dat de gestorvene in zijn vingers houdt heeft de, ironisch genoeg allang voorspelbare, vorm van een w”.

Het leven een gebruiksaanwijzing kan gezien worden als een enorme stijloefening, meer experimenteel dan existentieel. Naast verhalen, overpeinzingen en vooral ook talloze lijsten en beschrijvingen van de meest triviale alledaagse dingen, genereert puzzelmaker en spelletjesbedenker Perec ook voortdurend wiskundige formules en schaakproblemen die op een ogenschijnlijk logische doch uiteindelijk willekeurige wijze de route van de vertelling bepalen (het boek van voor naar achteren te lezen, maar er kan ook prima kriskras door de hoofdstukken worden gesprongen). Voortdurend herkenbaar is Perecs Oulipiaanse stelregel dat de literatuur zich weer moet herenigen met wetenschappelijke disciplines als de wiskunde en de kansberekening, welke wel het centrale thema van het boek mag heten.

Het leven een gebruiksaanwijzing wordt gezien als Perecs magnum opus. In 1978 ontving hij voor het boek de Prix Médicis en in 1996 de Mekka-prijs. In 1999 werd het op de 43e plaats gekozen in Le Mondes 100 Boeken van de Eeuw

In bepaalde versies wordt niet met het originele eerste hoofdstuk begonnen maar met een later stuk, namelijk:

In het begin lijkt de kunst van het puzzelen een kortstondige kunst, een onbeduidende kunst, geheel vervat in een vluchtige samenvatting van de gestalttheorie: het waargenomen object <…> is niet een optelsom van elementen die je allereerst zou moeten isoleren en analyseren, maar een geheel; dat wil zeggen een vorm, een structuur: het element gaat niet aan het geheel vooraf, het is noch recenter, noch ouder, en het zijn niet de elementen die het geheel bepalen, maar het is het geheel dat de elementen bepaalt: de kennis van het totaal en zijn wetten, van het geheel en zijn structuur, kan niet afgeleid worden uit de afzonderlijke kennis van de afgeleide delen…

De echte opening is als volgt:

Ja, zo zou het kunnen beginnen, hier, zomaar, op een enigszins moeizame en trage manier, op die neutrale plek die van iedereen is en van niemand is, waar de mensen bijna zonder elkaar te zien langs elkaar heen lopen, waar het leven in het pand, ver weg en regelmatig, weerkaatst wordt.

• David Gascoigne: The games of fiction. G. Perec and modern French Lang, Frankfurt 2006. ISBN 978-3-03910-697-4 ISBN 3-03910-697-X ISBN 0-8204-7962-4
• Peter Boxall: 1001 boeken die je gelezen moet hebben. Librero, Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-5764-794-9

• Bibliografie van secundaire literatuur
• Recensie door Ivar Hagendoorn