Henri Carton de Wiart

Standbeeld van Carton de Wiart in de gelijknamige laan in Jette

Graaf Carton de Wiart werd geboren in Brussel en promoveerde in 1890 als doctor in de rechten aan de ULB. Hij vestigde zich als advocaat in Brussel.

Van 1895 tot 1911 was hij voor de Katholieke Partij gemeenteraadslid van Sint-Gillis. Ook was Carton de Wiart van 1896 tot aan zijn dood lid van de Kamer van volksvertegenwoordigers voor het arrondissement Brussel.

Samen met figuren als Michel Levie, Jules Renkin en de broers Daens behoorde Carton de Wiart op het einde van de 19de eeuw tot de grondleggers van de christendemocratie. Hij was medestichter van de christendemocratische bladen L'Avenir Social (1891-1894) en La Justice Sociale (1895-1902). Als medestichter van de Ligue Nationale du Suffrage Universel onderhield hij ook goede betrekkingen met de christendemocratische bewegingen in Vlaanderen en Wallonië. Daarnaast was Carton de Wiart een hevig tegenstander van de regionale eentaligheid in Vlaanderen en voerde hij rond 1900 een Belgisch-nationalistische campagne.[1]

Van 1911 tot 1918 was hij minister van Justitie. In deze functie was hij onder meer verantwoordelijk voor de wet op de kinderbescherming (1912) en de aanpassing inzake de taalwetgeving in rechtszaken (1913). Tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen de Belgische regering in Le Havre resideerde, werd hij wegens zijn beleid inzake censuur, oorlogspropaganda en militaire rechtspraak en zijn francofiele relaties door de Vlaamsgezinden en de Vlaamse Beweging gewantrouwd.

Van 20 november 1920 tot 16 december 1921 leidde hij als eerste minister een Nationale Unie-regering van katholieken, socialisten en liberalen. In deze regering was hij eveneens minister van Binnenlandse Zaken. Tijdens zijn bewind werd de tweede grondwetsherziening afgewerkt die begonnen was onder de vorige premier Léon Delacroix. Voor het eerst werd België een tweetalig land. Onder zijn premierschap werd eveneens een wet inzake taalgebruik in bestuurszaken goedgekeurd. Van de belofte van Carton de Wiart omtrent Nederlandstalig hoger onderwijs kwam echter niets terecht. Naderhand ging hij wel akkoord met de oprichting van Nederlandstalige faculteiten aan de Rijksuniversiteit Gent, maar hij wees een volledige vernederlandsing af.

In 1918 werd Carton de Wiart benoemd tot minister van Staat. Van 1932 tot 1934 was hij minister van Arbeid, Sociale Voorzorg en Hygiëne. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1940 week hij als minister van Staat met de Belgische ministers uit naar Frankrijk en nam er deel aan de belangrijkste beraadslagingen van het kabinet. Hij ging echter niet mee naar Londen. Na de oorlog werd Carton de Wiart, die intussen op hoge leeftijd was, van augustus 1949 tot juni 1950 minister van Economische Coördinatie en Nationale Wederuitrusting en van juni tot augustus 1950 minister van Justitie.

Henri Carton de Wiart was samen met verschillende andere leden van de familie in 1904 in de adelstand verheven. In 1922 werd hem de titel van graaf verleend, overdraagbaar bij eerstgeboorte.

De Britse generaal Adrian Carton de Wiart was een neef van hem.

•  België: Minister van Staat
•  België: Grootlint Leopoldsorde
•  Verenigd Koninkrijk: Grootkruis Orde van Sint-Michaël en Sint-George
•  Monaco: Groot Officier Orde van Sint-Karel
•  Vaticaanstad: Kruis Pro Ecclesia et Pontifice

Carton de Wiart stichtte het katholiek geïnspireerde tijdschrift voor kunst en literatuur Durandal (1894-1914).

Hij beschouwde de historische roman als een goed middel voor de promotie van een nationale literatuur. Hij schreef zelf verschillende historische romans en daarnaast ook reisverhalen en literaire en politieke memoires.

• Contes hétéroclites (1892)
• La cité ardente (1905) - De woelige stad (1912) - gewijd aan de stad Luik en haar verzet tegen Karel de Stoute
• Les vertus bourgeoises (1907) - Beschrijving van het leven in Brussel op het einde van de 18de eeuw
• La vie et les voyages d'un ouvrier foulon du pays de Verviers au XVIIIe siècle d'après un manuscrit inédit (1920).
• Mes vacances au Congo (1923) - Op reis door Congo (1930)
• Mes vacances au Brésil (1928)
• Souvenirs littéraires (1938)
• Marguerite d'Autriche: régente des Pays-Bas (1939).
• Terres de débat (1941) - de streek van Ath onder de Spaanse overheersing
• Les Cariatides (1942)
• Bourrasque 48 (1945)
• Beernaert et son temps (1945)
• Nouveaux contes hétéroclites (1947)
• Souvenirs politiques (1948)
• Souvenirs politiques (deel II, postuum verschenen in 1981)

Carton door Jos De Swerts, 1924

• René DETHIER, Les Écrivains De Chez Nous IV - Henry Carton De Wiart, 1908
• Giovanni HOYOIS, Henry Carton de Wiart et le groupe de "La Justice sociale", Kortrijk, Jos. Vermaut, 1931
• A.-M. PAGNOUL: Inventaire des papiers Carton de Wiart. Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1982. Geen ISBN Online versie
• Th. DENOËL, Le nouveau dictionnaire des Belges, Brussel, 1992
• Oscar COOMANS DE BRACHÈNE, État présent de la noblesse belge, annuaire de 2004, Brussel, 2004
• Cecile VANDERPELEN-DIAGRE, Écrire en Belgique sous le regard de Dieu, Brussel, 2004
• Marie-Laurence Dubois & Annette Hendrick: Inventaire des archives de la famille Carton de Wiart. 2e versement (16e siècle-2004 (principalement 1890-1959). Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2017. ISBN 9789492748430

• Biografische nota door Académie royale de langue et de littérature française
• Biografische nota op de webstek 'ars moriendi'
• Henri Carton de Wiart in de ODIS

• Hij is samen met Achiel Van Acker en Joseph Van De Meulebroeck op een galadiner te zien in strook 89 van het Neroalbum De Juwelen van Gaga-Pan (1949).