Hendricus Gerardus van de Sande Bakhuyzen

Van de Sande Bakhuyzen verkreeg op 1 juni 1859 het ingenieursdiploma aan de Koninklijke Academie te Delft, waarna hij, na een toelatingsexamen te hebben afgelegd voor de commissie te Leiden, student werd in de wis- en natuurkunde aldaar. In juni 1869 deed hij het kandidaatsexamen en aan het einde van dat jaar betrok hij de kamer, bestemd voor een tweede observator, in het gebouw van de toentertijd nieuwe sterrewacht; Dr. N.M. Kan was de eerste observator. Door de aankomst van de meridiaancirkel brak voor de Leidse sterrewacht en haar personeel nu een belangrijke tijd aan.

Er werden verschillende onderzoekingen gedaan met de meridiaancirkel; een eerste proef was om te onderzoeken wat er met het instrument gedaan kon worden. In september en oktober deden Kam en Van de Sande Bakhuyzen een proef naar de onafhankelijkheidsbepaling van de poolshoogte der sterrewacht; onafhankelijk in zover dat zij niet steunde op de declinaties der waargenomen sterren, maar integendeel, én de poolshoogte én de declinatie der gebruikte sterren (hier in de eerste plaats de poolster) moesten opleveren. Frederik Kaiser gaf in december hiervan een bericht in de Verslagen en mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, deel XIII.

Ook in het daaropvolgend jaar bleef Van de Sande Bakhuyzen met de meridiaancirkel werkzaam en bepaalde hij met dat werktuig niet alleen de plaatsen van een aantal planetoïden, maar hield hij zich ook bezig met het onderzoek naar de invloed van de buiging, die de zwaartekracht op de delen van dat instrument uitoefende. Zijn proefschrift was een bewerking van deze studie, die hij op 21 april 1863 verdedigde.

De Oude Sterrewacht te Leiden

Van de Sande Bakhuyzen werd benoemd tot leraar voor wis -en natuurkundige vakken aan het gymnasium in Den Haag, daarna in dezelfde functie aan de Hogere Burgerschool te Utrecht en werd als opvolger van professor Grinwis tot hoogleraar in de toegepaste natuurkunde te Delft benoemd; Na de dood van Kaiser, op 28 juli 1872, werd hij in diens plaats als hoogleraar in Leiden benoemd, een betrekking die hij op 20 december aanvaardde met de rede De methode welke thans bij de beoefening der sterrenkunde moet gevolgd worden.

2013, na de restauratie

Van de Sande Bakhuyzen benoemde nu zijn broer, Dr. Ernst F. van de Sande Bakhuyzen tot observator; hijzelf ging verder met waarnemingen om, volgens de methode van Loewy, het zogenaamde constante getal der aberratie te bepalen, en werkte, behalve aan het onderzoek der poolshoogte, ook aan een onderzoek naar de richting waarin het zonnestelsel zich door de ruimte beweegt (gepubliceerd in de Verslagen der zittingen van de wis -en natuurkundige afdeling der Koninklijke Academie van Wetenschappen van 27 mei 1893 en 21 april 1894). Van de Sande Bakhuyzen volgde Buys Ballot op als voorzitter der Natuurkundige Afdeling van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in 1888; er werd verder een rijkscommissie van driehoeksmetingen en aanverwante werkzaamheden opgericht, waarvan Van de Sande Bakhuyzen lid en sinds de dood van Stamkart voorzitter was. Van de Sande Bakhuyzen nam ook deel aan de bepaling van lengteverschillen van Leiden met Greenwich, Parijs en Ubachsberg door middel van elektromagnetische telegraafseinen en was een der meest actieve leden bij de samenstelling van de uitgave In de Commissie voor de uitgave van Christiaan Huygens.

In 1882 werd Van de Sande Bakhuyzen lid van het Permanente Comité van de Internationale Vereniging van Graadmeting; in 1877 lid van verstand van het Astronomisch Gesellschaft en in 1889 lid van het Permanent comité van het internationale congres voor de vervaardiging van een fotografische kaart van de sterrehemel. De Bakhuysen-krater (met een "s") op Mars is naar hem genoemd.

Van de Sande Bakhuyzen is de vader van Adriaan van de Sande Bakhuyzen (1874-1951), burgemeester van Leiden tussen 1927 en 1941 en in 1945. Hij is ook een oom van Joost van Vollenhoven (1866-1923), in de periode 1913-1923 Tweede Kamerlid en directeur van de Nederlandsche Bank.

• Publicaties van Hendricus Gerardus van de Sande Bakhuyzen
• Liber Amicorum H.G. van de Sande Bakhuyzen (1908) online

Zie de categorie Hendricus Gerardus van de Sande Bakhuyzen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.