Groot Dictee der Nederlandse Taal

Het dictee telde elk jaar circa zestig deelnemers. In 1990 allemaal Nederlanders en één Vlaming, vervolgens tot 2014 veertig Nederlanders en twintig Vlamingen en sindsdien dertig uit Nederland en dertig uit Vlaanderen. Beide groepen bestonden voor de helft uit uitgenodigde prominenten en voor de andere helft uit deelnemers die geselecteerd werden via een voorronde in de dagbladen de Volkskrant en De Morgen. Slechts één prominente persoon won, namelijk de Vlaamse nieuwslezer Freek Braeckman in de editie 2011. Vaste prominente deelnemer was de Nederlandse dichter en schrijver Bart Chabot. Hij schreef in 2014 de tekst voor het 25e Groot Dictee.

De radioversie telt 40 deelnemers; 20 geselecteerde luisteraars van de Taalstaat en 20 prominenten.

Tot 2003 werd het programma op een maandag in december uitgezonden, vanaf 2004 op de derde woensdag van december, vanaf 2015 op de derde zaterdag van die maand. In 2019 werd het dictee echter al op de eerste zaterdag van november uitgezonden.

De intromuziek van de televisieversie was van Carl Philipp Emanuel Bach, het celloconcert in A majeur Wq 172, derde deel (allegro assai). De radioversie werd muzikaal ondersteund door het Dans- en Showorkest Thijs Boontjes dat voor het dictee een speciaal dicteelied heeft geschreven.

Presentatie

Braeckman op het Groot Dictee van 2011, waar hij de beste prominent was en een van de twee winnaars.

De presentatie was vanaf het begin in handen van de Nederlandse journalist en initiatiefnemer Philip Freriks. Na bezwaar van Vlamingen die de tongval van Freriks niet goed verstonden, werd in 2005 een Vlaamse copresentator aangesteld. Tot en met 2014 was dit de VRT-journaliste Martine Tanghe, sinds 2015 haar collega en voormalig dicteewinnaar Freek Braeckman. De eerste radio-editie van 2018 werd ook nog gepresenteerd door Freriks, die hierna besloot te stoppen en het stokje over te dragen aan Frits Spits.[1]

Het initiatief kwam van Philip Freriks, destijds correspondent in Parijs voor de Volkskrant. In een column schreef hij over La Dictée, de oorspronkelijke Franse versie.[2] Het eerste Nederlandse dictee werd gehouden in 1990, toen nog met vrijwel uitsluitend Nederlandse deelnemers en onder de naam Nationaal Dictee. Er was één Vlaamse deelnemer; hij had zich via de voorrondes geplaatst. In 1991 werd de samenwerking met de Vlaamse publieke omroep aangegaan en kreeg het dictee zijn latere naam. Desondanks werd het nog vaak het Nationaal Dictee genoemd.[3]

In 2007 overleed de schrijver van de 18e editie van het dictee, Jan Wolkers, twee maanden voor de uitzending. Hierna besloot Wolkers' weduwe Karina het dictee voor te dragen.[4]

In 2011 deed voor het eerst een Waal mee, Christophe Deborsu. Hij deed het met tien fouten beter dan de gemiddelde deelnemer.

In 2011 was er geen Vlaamse copresentator. Martine Tanghe, die sinds 2005 vaste copresentatrice was, moest wegens haar revalidatie van borstkanker verstek laten gaan. Er werd geen vervanger aangesteld. Gedeelde winnaar van dit dictee was VRT-journalist Freek Braeckman. Hij droeg zijn overwinning op aan Tanghe.

Tijdens het dictee van 2013, geschreven door Kees van Kooten, ging het niet alleen om het vermijden van spelfouten, maar dienden in de zinnen 4 tot en met 8 ook taal- en stijlfouten, zoals contaminaties, te worden onderstreept. Het niet aangeven van grammaticale fouten gold tijdens dit dictee ook als gemaakte fout. Van Kooten beoogde een trendbreuk met zijn dictee, maar de manier waarop hij dat deed riep veel kritische reacties op.[5][6]

Tot en met de spellingwijziging van 1995 gold de voorkeurspelling uit het Groene Boekje van 1954 als de standaard. Voor woorden die niet in het Groene Boekje stonden, gold sinds 1992 de spelling in Van Dale's Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 12e herziene uitgave uit 1992.

Van 1996 tot en met 2005 werden het Groene Boekje uit 1995 en Van Dale's Groot Woordenboek der Nederlandse taal, 12e herziene uitgave uit 1995 in de nieuwe spelling en vervolgens de 13e herziene uitgave uit 1999 gebruikt. De nieuwe spelling uit 2005 werd pas officieel ingevoerd op 1 augustus 2006 en werd daarom nog niet gebruikt bij het dictee van 2005.

Sinds 2006 werd de spelling van 2005 gebruikt, zoals die in het Groene Boekje staat. Voor woorden die daar niet in staan, gold tot en met 2014 de spelling van de 14e editie van het Van Dale's Groot Woordenboek der Nederlandse taal uit 2005 en geldt sinds 2015 de spelling van de 15e editie uit 2015. Eigennamen moesten, voor zover zij in Van Dale vermeld stonden, juist geschreven worden, dus Jakob en niet Jacob.

Als fouten worden gerekend:

1. spelfouten (in één woord kunnen een of meer fouten staan)
2. het onjuiste gebruik van koppeltekens en/of afbrekingstekens of het ontbreken daarvan
3. het niet op de juiste manier aaneenschrijven van samenstellingen
4. fouten tegen het gebruik van accenten (´, `, en ^), apostrofs (') en trema's (¨)
5. het gebruik van hoofdletters als het kleine letters moeten zijn
6. het gebruik van kleine letters als het hoofdletters moeten zijn
7. het niet volledig uitschrijven van cijfers, zoals "11-jarige" in plaats van "elfjarige" (dit geldt niet voor woorden waar het cijfer een vast onderdeel van is, zoals CO₂ of mp3)
8. het niet opschrijven van de titel van het dictee. Hiervoor krijgt men 2 fouten

• In 1990 deden er vrijwel uitsluitend Nederlandse deelnemers mee. In de daaropvolgende 24 edities mochten er telkens 20 Vlaamse deelnemers meedoen, tegenover 40 Nederlandse deelnemers. Het dictee is in die jaren veertien keer gewonnen door Vlaanderen, elf keer door Nederland; bij één editie – die van 2011 – was er een ex aequo. In 2001 waren er drie winnaars, allen uit Vlaanderen.
• Van de 30 winnaars die het Groot Dictee heeft gehad, kwamen er zeventien uit Vlaanderen en dertien uit Nederland.
• Van de 30 winnaars waren er 23 mannen en zeven vrouwen.
• Twee personen hebben het dictee twee keer gewonnen: Marc de Smit, die in 1990 deelnam als Nederlander en in 1996 als Vlaming, en Pieter van Diepen, die in 2010 en in 2018 deelnam.
• Eén prominent heeft het dictee gewonnen: Freek Braeckman, die in 2011 samen met Marret Kramer won.
• Het kleinste aantal fouten dat gemaakt werd: 0 (door de winnaar van de editie in 2002, Guy De Kort uit Vlaanderen).
• Het grootste aantal fouten dat gemaakt werd door een winnaar: 13 (in 2013). Die editie was wel de enige waarbij de uitdaging tweeledig was: de tekst moest in zijn geheel worden opgeschreven én grammaticale fouten moesten worden onderstreept. Het grootste aantal fouten dat in een traditionele editie door een winnaar werd gemaakt, is 11 (in 2015).
• Het grootste gemiddelde aantal fouten: 39 (in 2003).
• Het kleinste gemiddelde aantal fouten: 13 (in 2011).
• In 2004 constateerde de jury na afloop van het dictee een fout in het dictee zelf. De naam Pampus in voor pampus liggen is niet, zoals tijdens de uitzending werd gezegd, met een hoofdletter P, maar met een kleine p. Hoewel de winnaar daardoor in plaats van nul fouten toch één fout had, kwam de uitslag niet in het gedrang.[10]

Van 1995 tot 2009 was er het op Vlaanderen gericht Groot Nederlands Dictee. In 2006 kwam daar een editie bij voor degenen die het Nederlands niet als moedertaal hadden. Tussen 2004 en 2012 was er ook een Groot Kinderdictee, dat alleen door Philip Freriks werd voorgelezen. Hiervoor golden dezelfde regels als voor het dictee voor volwassenen. In 2010 maakte Mark Eyskens voor Radio 1 een persiflage met het Groot Dictee der federale taal, een tekst vol termen uit de Belgische (federale) politiek. De winnaar maakte acht fouten.

Op 16 december 2017 organiseerden Inger Hollebeek en Vellah Bogle van Taalvoutjes een dictee in de aula van het monumentale Vossius Gymnasium te Amsterdam, geschreven door Wouter van Wingerden, taaladviseur bij Onze Taal.

Het Groot Dictee der Nederlandse Taal dient te worden onderscheiden van het Groot Nederlands Dictee, een dictee dat gericht is op Vlaanderen en door het Davidsfonds werd georganiseerd in samenwerking met het tijdschrift Knack.

• Officiële website van het Groot Dictee