Glastuinbouw

In de 19e eeuw werden in het Westland de droge geestgronden (strandwallen) afgezand en werd het zand op natte veen- en kleigronden gevaren waardoor er een goede ondergrond voor tuinbouw ontstond. Ook omdat er steeds bagger en mest aan de grond toegevoegd werd. Door de matigende invloed van het omringende water, dicht bij de kust (meer zonlicht), de nabijheid van grote bevolkingsconcentraties en innovaties als de kassenbouw, ontstond in het Westland de grootste concentratie glastuinbouw ter wereld.

De eerste kassen werden rond 1850 gebouwd. Hierin werden druiven gekweekt. Het waren simpele glazen kassen, die aan één kant tegen een muur leunden. Rond 1900 ontstonden de eerste druivenkassen die helemaal van glas waren en werden de kassen voor het eerst verwarmd. Voor die tijd werd voor de teelt van groenten en planten gebruikgemaakt van platglas (eenruiters en Lentse ramen) op platte broeibakken. De eerste warenhuizen[1] (aaneengeschakelde kassen) werden omstreeks 1940 gebouwd door de eenruiters omhoog te brengen.

Tuinders ontdekten dat ze door teelt in verwarmde kassen met zo veel mogelijk glas meer opbrengst hadden van hun planten. Planten groeien namelijk sneller als ze meer licht krijgen en een constante warme omgeving hebben. Hierdoor konden ook andere producten gekweekt worden. Producten die anders alleen in warme landen groeien.

In het Westland begonnen de eerste glastuinbouwers met het kweken van komkommers onder platglas en druiven onder staandglas (serres). Het Westland is nog steeds een bekend glastuinbouwgebied. Er worden nu vele verschillende soorten groenten (zoals paprika en tomaat), bloemen en planten gekweekt. Dicht bij het Westland bevindt zich het glastuinbouwgebied rondom Berkel en Rodenrijs. Een ander bekend glastuinbouwgebied dat ook in de tijd van Westland's ontwikkeling ontstond is Aalsmeer. In Aalsmeer worden voornamelijk potplanten en bloemen gekweekt. Verder zijn er ook belangrijke gebieden rond Venlo en in Zuid-Oost Drenthe.

Recente ontwikkelingen (na 2000) zijn onder meer de gesloten kas, ook wel bekend als 'de kas als energiebron' en drijvende kassen, die in waterbergings/overloopgebieden kunnen worden gebruikt.

In Nederland zijn zo'n 9000 gespecialiseerde glastuinbouwbedrijven met in totaal 10.000 ha kassen. In deze glastuinbouw- en aanverwante bedrijven werkten in 1999 zo'n 150.000 mensen. Die produceerden samen voor zo'n 10 miljard gulden (ruim 4,5 miljard euro) aan groente, fruit, planten en bloemen. Bijna 80% daarvan werd geëxporteerd naar het buitenland.

Het kweken in kassen heeft een aantal grote voordelen boven het kweken in de buitenlucht. In kassen kan men zelf bepalen welke temperatuur het is en hoeveel water en licht de planten krijgen. Daardoor kan men beter van tevoren inschatten hoeveel, van welk gewas, wanneer klaar is. Daar komt nog eens bij dat men het hele jaar hetzelfde product kan kweken. En men kan in kassen planten of bloemen kweken waar dat normaal niet kan omdat het te koud is. Van dit alles is het grootste voordeel dat je planten en bloemen in al hun levensfases kunt kweken.

Het kweken in kassen heeft echter ook nadelen. Daarbij moet vooral gedacht worden aan het milieu. Het kost energie om een kas dag en nacht warm en voor sommige gewassen verlicht te houden. Daarnaast worden er mest en bestrijdingsmiddelen gebruikt om de planten te laten groeien. Per hoeveelheid geproduceerd product ligt het gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen/bestrijdingsmiddelen echter lager dan bij de minder beschermde 'onbedekte' buitenteelten.

De glastuinbouw timmert op dit moment hard aan de weg om het gebruik van bestrijdingsmiddelen en fossiele brandstoffen terug te dringen.

Bestrijdingsmiddelen, door het inzetten van natuurlijke vijanden, zodat er een biologisch evenwicht ontstaat.

Fossiele brandstoffen (aardgas of stookolie), door het gebruik van de geslotenkas en semi geslotenkas. In een geslotenkas wordt er door het openen van luchtramen niet meer gelucht in de zomer. De kas wordt hier, door koud bronwater gekoeld. Het bronwater wordt door de kaslucht opgewarmd en in een warmtebron opgeslagen. In de winter wanneer de kas verwarmd moet worden kan het opgewarmde water uit de warmtebron gebruikt worden.

Door toenemende nationale en Europese regelgeving, de stijgende energieprijs, en het maatschappelijk debat over duurzaamheid is de sector genoodzaakt, continu te innoveren. Energie wordt gebruikt om de kassen te verwarmen, te verlichten (in sommige gevallen) en om CO₂ te verkrijgen. Omdat de kosten van energie bij veel bedrijven meer dan 30% van de totale kosten bedragen valt hier veel winst te behalen.

Kwekers gebruiken al jaren de CO₂ die vrijkomt bij het verwarmen van de kas, om het gewas sneller te laten groeien. Planten groeien door middel van het zogenaamde fotosynthese proces. Dit wil zeggen dat de bladgroenkorrels van de planten uit zonlicht, warmte, water en CO₂ suikers maakt. Deze suikers gebruikt de plant weer om te groeien. Uit tests is gebleken dat door het verhogen van het CO₂ gehalte de opbrengst stijgt. Voorheen werd er ’s zomers, wanneer geen extra warmte gewenst is, gestookt om het CO₂ te verkrijgen. In 2005 is er gestart met het samenwerkingsverband OCAP. Deze transporteert het afvalproduct CO₂ van de petrochemische industrie in de Botlek (Rotterdam) via een oude oliepijplijn naar de tuinbouwkassen in het Westland, Bleiswijk, Berkel-Rodenrijs en Bergschenhoek. Zo’n 500 tuinbouwbedrijven zijn momenteel aangesloten op dit netwerk, waardoor er een aanzienlijke hoeveelheid energie bespaard wordt.

Veel tuinders gebruiken een warmte-krachtkoppelingsinstallatie (WKK) om de kas te verwarmen en tegelijkertijd stroom te produceren. Vrijgekomen CO₂ wordt gebruikt om het gewas te laten groeien en elektriciteit die niet gebruikt wordt, wordt teruggeleverd aan het energienet. Nadeel is dat men genoeg hectare moet bezitten om de geproduceerde warmte kwijt te kunnen. Bij een WKK wordt 95 tot 98% van de energie nuttig besteed.[3]

Sinds 2008 vinden tevens boringen naar aardwarmte plaats. Er wordt hierbij geboord naar diepten van ca. 2500-3000 meter en het warme water op deze diepten wordt vervolgens gebruikt voor het verwarmen van het glastuinbouw bedrijf. Omdat een gemiddeld glastuinbouw bedrijf ruim voldoende heeft aan de hierbij geoogste warmte, zijn er tevens constructies opgezet waarbij nabijgelegen woonwijken of zwembaden gebruikmaken van de overtollige warmte.

Van de gesloten kas wordt veel verwacht op de korte termijn. Na de eerste proefkas en de bouw van een aantal gesloten kassen is er sinds 2007 het door het ministrie van LNV opgezette subsidietraject “Marktintroductie Energie Innovaties” ter grootte van ca. 225 miljoen euro ter bevordering van de (semi) gesloten kas en andere energie besparende kassystemen.

Momenteel wordt in de glastuinbouw proeven gedaan met het gebruik van aardwarmte om de kas te verwarmen. Door het gebruik van aardwarmte is het niet meer noodzakelijk dat er gas gebruikt wordt voor de verwarming van de kas. Ook worden er proeven gedaan met het sluiten van de kas. 's Zomers wordt het overschot aan warmte door middel van een warmtewisselaar in een ondergrondse waterlaag opgeslagen en 's winters wordt het warme water uit de waterlaag gebruikt om met een warmtewisselaar de kas te verwarmen. Bijkomend voordeel van het sluiten van de kas is dat de CO₂p-concentratie hoger is aangezien die niet kan weglekken door de, in de zomer, openstaande ramen en daardoor groeien de planten sneller.[11]

Een andere ontwikkeling is de LED-belichting. Sommige gewassen zoals rozen gebruiken, voor de hoogste opbrengst, ‘s nachts kunstverlichting. Ook wel assimilatieverlichting genoemd. De lampen die momenteel gebruikt worden hebben veel energie nodig, waardoor de gebruikskosten hoog zijn. Daarnaast geven deze lampen veel warmte af, waardoor het binnen in de kas te warm wordt. Gevolg is dat de tuinder de ramen open zet, zodat de warmte weg kan. Het voordeel van LED-belichting is dat het energiezuiniger is vergeleken met de traditionele verlichting. Ook geven LED lampen minder warmte af en gaan ze langer mee. Verwacht wordt dat tussen 2010 en 2015 LED-belichting toegepast zal worden in de glastuinbouw.[12]

Telers zijn ook genoodzaakt de beschikbare oppervlakte in de kas optimaal te benutten. Dit leidt tot andere teelttechnieken zoals het telen van sla en kruiden in kunststofgoten die automatisch op de noodzakelijke teeltafstand getrokken worden. Planten worden doorheen het kweekproces steeds vaker verplant en in een medium geplaatst dat net die ruimte biedt die de plant strikt nodig heeft voor haar groei. In de sierteelt worden planten soms tot vier keer wijder gezet alvorens ze leverbaar zijn. LED-belichting laat ook toe om in meerdere lagen te kweken.

Om de milieuschade van de glastuinbouw te verminderen, is in Nederland het Convenant Glastuinbouw en Milieu in 1997 ingesteld. Ook andere milieumaatregelen worden genomen, en het gebruik van biologische bestrijding wordt aangemoedigd.

De Nederlandse overheid wil dat de glastuinders milieuvriendelijker gaan werken, maar tegelijkertijd ook winst blijven maken. Om zowel aan het milieu als aan de economische kant te kunnen werken wordt een verandering (herstructurering) van de glastuinbouw nodig geacht. Er moeten nieuwe kassen komen, waarin milieuvriendelijker, maar ook efficiënter geproduceerd kan worden. Ook de gebieden waarin de kassen staan, moeten aangepast worden. En er moeten nieuwe gebieden komen, zodat de oude gebieden minder vol worden en ook daar ruimte ontstaat voor een milieuvriendelijker werkwijze.

Het ministerie van LNV heeft de 'Regeling structuurverbetering glastuinbouwbedrijven' gemaakt. Door deze regeling kan een tuinder bijvoorbeeld subsidie krijgen als hij zijn kas afbreekt en zijn land verkoopt aan de buurman die zijn bedrijf wil verbeteren. Ook kan een tuinder subsidie krijgen als hij een oude kas vervangt door een nieuwe, milieuvriendelijke kas.

Een belangrijk onderdeel van de herstructurering is het moderniseren van de glastuinbouwgebieden. Een groot deel van deze gebieden is verouderd. De wegen, de water- en de energievoorziening voldoen niet meer aan de eisen die de moderne groentefabricage stelt. Daarom moeten de bestaande gebieden opnieuw worden ingedeeld. Daarnaast moeten er nieuwe gebieden aangelegd worden. Een doel van de herstructurering was het creëren van 400 hectare (4.000.000 m²) nieuw kassengebied tot en met 2002.[13]

Kassen

Sierteeltbedrijf van potplanten

Aantal hectares glastuinbouw tussen 1940 en 2014

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het areaal teruggelopen om daarna weer uit te breiden. Sinds de jaren 2000 is de groei van het areaal gestagneerd.

• Kas (gebouw)
• Kom in de Kas
• Productschap Tuinbouw

• Land- en tuinbouw organisatie
• Productschap Tuinbouw
• Dossier Kassenbouw bij AgriHolland

Zie de categorie Greenhouses van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.