Gerechtshof Britselei

Tot het midden van de 19de eeuw bevond de Antwerpse rechtbank zich op de Groenplaats, het grote plein nabij de kathedraal. Maar door de aanhoudende bevolkingstoename was er ook een grote groei in het aantal rechtszaken. De locatie op de Groenplaats werd te klein. Het was geen optie om daar verbouwingen uit te voeren aangezien er geen andere geschikte gebouwen beschikbaar waren voor de uitoefening van rechtspraak. In 1866 viel de beslissing : het nieuwe gebouw diende opgericht te worden op de gronden van de net afgebroken Spaanse omwalling. Deze belemmerde in die tijd namelijk de groei van de stad. De stad was als het ware begrensd en had nood aan nieuwe gronden om te kunnen uitbreiden.

Het gerechtsgebouw werd van 1871 tot 1874 opgetrokken in eclectische stijl.[1] Er werd voor het ontwerp van dit gebouw een wedstrijd uitgeschreven die gewonnen werd door de Belgische architect Jan-Lodewijk (Louis) Baeckelmans.[2] Zijn ontwerp was geïnspireerd door het Louvre in Parijs. Het monumentale gebouw moest bovendien indruk maken op de rechtzoekende en angst inboezemen. Louis Baeckelmans (1835-1871) heeft nooit het resultaat van het gebouw gezien: hij stierf op jonge leeftijd (kort na de aanvang der werken) en het was zijn oudere broer Frans (1827-1896) die de verdere coördinatie van de uitvoering op zich nam.
Het gerechtsgebouw is thans beschermd als monument, en draagt het kenmerk : "bouwkundig erfgoed".
Ten tijde van de bouw kende het Antwerpse gerecht 8 magistraten van de zetel, 3 parketmagistraten, een hoofdgriffier en vijf griffiers. In 1870-71 waren er 364 burgerlijke vonnissen en omstreeks 1875 gemiddeld 1707 correctionele vonnissen.[3]

In de assisenzaal kan men zich vergapen aan de reusachtige schilderijen die het gewoonterecht van de stad Antwerpen uitbeelden. Een aantal van de beste historieschilders van die tijd werkten mee aan deze schilderijen waaronder Karel Ooms. Deze Vlaamse kunstschilder leefde van 1845 tot 1900 en studeerde aan de Antwerpse kunstacademie: hij was een van de toonaangevende schilders ten tijde van de ‘Romantische schilderkunst’. Het verwijzen naar het roemrijke verleden van de stad Antwerpen via nationalistische kunst was een uitgelezen kans om het prille België te promoten als vaderland.

Eén van de weinige kunstenaars die een beeld kon scheppen van de prille tijd toen het oude gerechtshof aan de Britselei werd opgetrokken, was de Antwerpse kunstenaar Eugeen Van Mieghem (° 1875, † 1930). Deze maakte naam door zijn sociaal bewogen kunstwerken waarbij hij vaak het leven van de landverhuizers in beeld bracht (emigranten die per boot via Antwerpen naar Amerika of Canada wouden afreizen). Hij maakte echter ook een aantal markante schetsen van advocaten en rechters omstreeks 1900. Van Mieghem was via zijn jeugdvriend Louis Franck[4] in contact gekomen met het bestuur van de Vlaamse Conferentie der Balie van Antwerpen en maakte onder andere een opmerkelijke menukaart voor het jaarlijkse banket van deze conferentie.
Benevens Eugeen Van Mieghem werkte nog andere kunstenaars aan de verfraaiing van het gebouw: Zo vervaardigde de Antwerpenaar Frans Deckers in 1886 de bronzen beelden De Voorzichtigheid en De Wet die links en rechts van de hoofdingang de gevel sieren.
In de inkomhal treft men twee bronzen gedenkplaten aan, gemaakt door architect Ernest Dieltiens: de ene toont het gelaat van de ontwerper: Louis Baeckelmans, en de andere stelt het gelaat voor, van diens broer: Frans Baeckelmans.

De buitenkant van het gerechtsgebouw werd reeds gerestaureerd. De bedoeling is dat het hof van beroep en het arbeidshof van Antwerpen op termijn hier hun intrek zouden nemen. Deze beslissing dateert al van 1996 nadat de plannen voor de verhuis van de Rechtbank van Eerste Aanleg naar het nieuwe Vlinderpaleis werden voorgesteld. Begin november 2019 zijn de renovatie- en restauratiewerken aan de binnenkant van het gebouw gestart. De werken zouden midden 2022 klaar moeten zijn. De werken worden uitgevoerd door Artes Roegiers – Artes Woudenberg. [5]

• 
  Gerechtshof.
  Versieringen boven de hoofdingang.
• 
  Het beeld De Voorzichtigheid,
  anno 1886
  aan de linkerkant van de hoofdingang. Oeuvre van Frans Deckers.
• 
  Het beeld De Wet,
  anno 1886
  aan de rechterkant van de hoofdingang. Oeuvre van Frans Deckers.
• 
  Interieur (Inkomhal)
• 
  Gedenkplaat in de inkomhal, ter ere van de ontwerper: Jan-Lodewijk Baeckelmans. Oeuvre van Ernest Dieltiens.
• 
  Gedenkplaat in de inkomhal, ter ere van architect Frans Baeckelmans die het gebouw afwerkte. Oeuvre van zijn collega: Ernest Dieltiens.