Garenmarkt (Leiden)

Het gebied waar de Garenmarkt zich nu bevindt, werd ontgonnen vóór de stadsuitleg van 1386. Het behoorde tot de Pietershoeve en was oorspronkelijk in gebruik als raamland voor de lakenproductie. Vanaf 1475 tot 1969 was het gebied bebouwd. Aanvankelijk stonden er woonhuizen met kleine bedrijfjes. Omstreeks 1840 vestigde zich aan de noord oost kant van de Garenmarkt een fabriek voor wolbewerking en wolspinnerij, die enkele huizen annexeerde voor bedrijfsruimte. De Garenmarkt was toen nog een (brede) straat tussen Hoefstraat en Steenschuur. Door de demping van het Korte Levendaal en de sloop van een aantal fabriekspanden in 1969 ontstond min of meer toevallig het huidige plein naast de Garenmarkt.

Aan de Garenmarkt bevinden zich een groot aantal rijksmonumenten, zoals de voormalige HBS voor Meisjes [de Louise de Coligny], en de woonhuizen op het stuk tussen Hoefstraat en Raamsteeg. De hardstenen pomp bij de kruising van Garenmarkt en Raamsteeg heeft ook de status van rijksmonument. Opvallend is de grote zandstenen sajetklos, die herinnert aan de wolspinnerij.

In de zuidwestelijke hoek van de Garenmarkt staat een waterpomp die beschermd is als rijksmonument. De pomp wordt gekenmerkt door het grote zandstenen sculptuur dat er bovenop staat, een verwijzing naar de Leidse textielnijverheid. Het sculptuur betreft een zogenaamde sajetklos, een op klossen gewikkelde saaidraad, gesponnen uit schone wol en bestemd voor het weven van saai. Saai was een van de hoofdsoorten, naast stoffen als baai, grein, fustein en laken, die in Leiden geproduceerd werden. De textielsoort was grover van structuur en goedkoper dan het befaamde, fijn geweven Leidse laken.

De pomp staat al sinds de zeventiende eeuw aan de Garenmarkt, en werd wellicht geplaatst kort nadat de garenmarkt in 1632 van de Breestraat naar deze plek verhuisde. Omstreeks deze periode verschenen in stedelijk gebied ook steeds meer publieke waterpompen omdat het grondwater en het water in de grachten vervuild was geraakt, mede door de textielnijverheid.

Het huidige plein de Garenmarkt was in de voorbije eeuwen steeds bebouwd. De Garenmarkt betrof een brede straat tussen de Steenschuur en de Hoefstraat, waardoor de pomp vrijwel in het midden van de straat stond. Het huidige plein kwam tot stand nadat in de jaren zestig van de vorige eeuw het Kort Levendaal gedempt werd en huizen en fabriekspanden aan de Garenmarkt werden gesloopt.

In 1993 werd op de Garenmarkt tegenover de synagoge voor 100.000 gulden een vredesmonument geplaatst van kunstenaar Piet Hein Stulemeijer (1941-2009). Het was gemaakt van 140 blauwe glazen platen. Als kunstwerk werd het niet begrepen[2]; het werd gebruikt als openbaar toilet en regelmatig vonden er vernielingen plaats. Nadat de gemeente veel kosten had gemaakt voor reparaties werd het kunstwerk in 2001 weggehaald en geschonken aan landgoed Oud Poelgeest. Vanwege perikelen rond het afgeven van een bouwvergunning is het daar (inmiddels vrijwel onherstelbaar beschadigd) in onderdelen blijven liggen.[3]

De gemeente is bezig een ondergrondse parkeergarage aan te leggen onder de Garenmarkt, bestaande uit 5 ondergrondse parkeerlagen met 425 parkeerplaatsen en met de in- en uitrit in de Korevaarstraat. Bovengronds parkeren voor bezoekers zal verdwijnen maar de evenementenfunctie blijft behouden.[4] Samen met de reeds gerealiseerde nieuwe parkeergarage onder de Lammermarkt heeft het Leidse centrum er straks bijna duizend extra parkeerplaatsen bij.

De bouw van de garage is in mei 2017 begonnen.[5]

Het plein boven de Garenmarkt parkeergarage krijgt een nieuwe pleininrichting.[6] De pleininrichting wordt gekenmerkd door een groen plein, waar ook evenementen kunnen plaatsvinden zoals het Minikoraal tijdens de 3 October viering. Het ontwerp van het plein is in nauwe samenwerking met een werkgroep van de buurtvereniging Vereniging voor Pieters- en Academiewijk en Levendaal-West (PAL Leiden) tot stand gekomen. Op 15 juni 2019 werd de starthandeling verricht voor de werkzaamheden aan de pleininrichting tijdens de Dag van de Bouw.[7]