Fryske Akademy

De Fryske Akademy omschrijft zichzelf als het wetenschappelijk centrum voor onderzoek en onderwijs met betrekking tot Friesland, zijn cultuur, zijn bevolking en zijn taal in de breedste zin en heeft duizenden publicaties over deze onderwerpen geschreven. De Fryske Akademy telt drie vakgroepen: geschiedenis en letterkunde, sociale wetenschappen, en taalkunde. Enkele grotere projecten van de Fryske Akademy zijn:

• het Frysk Wurdboek, Fries-Nederlands en Nederlands-Fries, waarvan inmiddels meer dan tien drukken verkocht zijn;
• het Woordenboek der Friese Taal, in 25 delen;
• het Historisch-Geografisch Informatiesysteem (HISGIS), waarin oude kadasterinformatie aan andere historische gegevens is gekoppeld;
• het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren, financieel ondersteund door de provincie Friesland en de gemeente Leeuwarden.

Het maatschappelijk doel van de Fryske Akademy is volgens de statuten het in stand houden van een werkgemeenschap voor de beoefening van wetenschap over Friesland, het Friese volk en de Friese cultuur in brede zin. Dat doel wordt ten dele bereikt door steun aan zogenaamde werkverbanden van wetenschappers van de Fryske Akademy en daarbuiten. De grote boekproductie van de Fryske Akademy is mede aan de werkverbanden te danken. De werkverbanden bestaan uit wetenschappers en amateurs die gezamenlijk onderzoek doen of wetenschappelijke evenementen organiseren op terreinen waar de Fryske Akademy zelf niet aan toe komt. Actieve werkverbanden zijn bijvoorbeeld het Genealogisch Werkverband, het Musicologisch Werkverband, het Archeologisch Werkverband en het Biologisch Werkverband. Deelname aan de werkverbanden staat open voor donateurs, waarvan er in 2008 ongeveer drieduizend waren.

Daarnaast doet de Fryske Akademy contractonderzoek in opdracht van derden. Belangrijkste externe opdrachtgever is de Provincie Friesland, voor wie de Fryske Akademy bijvoorbeeld het bestaan van taalachterstanden in het lager onderwijs onderzocht. Ook droeg de Fryske Akademy bij aan het vervaardigen van een logopedische toets voor het Fries, waarmee de taalvaardigheid van jonge kinderen gediagnosticeerd kan worden. Tot dan toe werd ook voor Friestalige kinderen enkel met een Nederlandse diagnostische toets gewerkt.

Johannes Kapteyn

De Fryske Akademy is na lange onderhandelingen in 1938 opgericht met steun van het provinciaal bestuur. Drijvende krachten waren de geschiedkundige Geert Aeilco Wumkes, Johannes Kapteyn (hoogleraar Oudfries) en de theoloog Titus Brandsma. Eerder waren er in de 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw twee organisaties voor Friese wetenschap actief:

• Het Provinciaal Friesch Genootschap ter Beoefening van Friesche Geschied-, Oudheid- en Taalkunde
• It Selskip foar Fryske Tael en Skriftekennisse

Deze werkverbanden zagen zichzelf als de intellectuele erfgenamen van de Universiteit van Franeker, die door Napoleon Bonaparte was gesloten en daarna door de regering van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden niet was heropend. Tot op zekere hoogte ziet de Fryske Akademy zichzelf ook als een opvolger van de Universiteit van Franeker.

• Johan Frieswijk (2000): De oprjochting fan ‘e Fryske Akademy (1938) in It Beaken 62, 245-265
• H.H. Munske et al. (red.): Handbuch des Friesischen. Handbook of Frisian Studies, Max Niemeyer Verlag, Tübingen 2001
• It Beaken, wetenschappelijk tijdschrift van de Fryske Akademy, online vanaf 2009
• De Vrije Fries, historisch jaarboek, uitg. door het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur en de Fryske Akademy, online vanaf 1839
• Genealogysk Jierboek, uitg. door het Genealogysk Wurkferbân van de Fryske Akademy, online vanaf 1990
• Philologia Frisica, lezingen van het Frysk Filologenkongres, 1956-2014

• De Fryske Rie foar Heraldyk
• Schotanusatlas

• Officiële website
• Website Mercator Kennis Centrum