Fort Sabina Henrica

In 1809 versterkten de Fransen hun kustverdediging, nadat de Engelsen tijdens de Walcherenexpeditie waren binnengevallen. In het kader hiervan werden aan weerszijden van het Hellegat twee forten gebouwd: Fort "De Ruijter" bij Willemstad en Fort "Duquesne" bij Ooltgensplaat. Het laatste fort was genoemd naar de Franse admiraal die tegenover De Ruyter stond in de Slag bij Agosta (1676).

Na het vertrek van de Fransen in 1813 werd het Fort "Duquesne" omgedoopt in Fort Prins Frederik. In 1913 werd het Fort "De Ruijter" eveneens omgedoopt, en wel in Fort Sabina Henrica, naar de Sabina Henricapolder waarin het gelegen was. Deze polder is vernoemd naar Sabina Henrica van den Santheuvel (1731-1805), echtgenote van de architect van de forten rond Willemstad, kapitein-ingenieur Michiel Mattheus van Oosterzee (1720-1774) en eigenaresse van de polder.

Het fort was omringd door een aarden wal in de vorm van een onregelmatige vijfhoek, waarbinnen zich een Franse militaire toren bevond (tour modèle no. 2). Daarin kon 21 ton buskruit worden opgeslagen, terwijl het fort bezet werd door 69 manschappen. Het fort was omringd door een natte gracht.

Na het aannemen van de Vestingwet in 1874 ging het fort fungeren als verdediging tegen vijandelijke vlooteenheden op het Volkerak en het bestrijken van een versperring met schoktorpedo's. Het maakte daarbij deel uit van de Stelling van het Hollandsch Diep en het Volkerak. Van 1880-1883 werd het fort gerenoveerd en gemoderniseerd. In 1902 konden er 514 manschappen gelegerd worden, terwijl er veel geschut aanwezig was dat in 1917 nog werd vernieuwd. Verder konden er torpedoversperringen in het zeegat worden aangebracht, gericht op het verhinderen van de doorvaart van vijandelijke schepen.

Gedurende de mobilisatie en de meidagen was het fort in functie als legeringslocatie. Tussen 10 en 13 mei 1940 werd het gebied geïnundeerd. Op 12 mei verliet een groot deel van de bezetting het fort. De achterblijvende troepen beschikten over slechts weinig munitie en onbruikbare handgranaten. Men breidde de bezetting uit met twee lichte mitrailleurgroepen en een nieuwe commandant nam het bevel over. Men nam in de middag van 14 mei waar hoe het flankerende fort De Hel werd aangevallen door Duitse pantserwagens. Dit waarnemende en beseffende dat zij geen wapens tegen pantserwagens bezaten, trok de bezetting weg via Dintelsas. Ze werden daar alsnog door de Duitsers gevangen genomen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het nog als schuilplaats voor de burgerbevolking gebruikt. Nog tot in de jaren 50 en 60 van de 20e eeuw werd het fort benut als munitie-opslagplaats, maar in 1977 werd het verkocht aan de gemeente Fijnaart en Heijningen, die het in 1981 verkocht aan Staatsbosbeheer. Het terrein sluit aan bij het natuurgebied Sint Antoniegorzen.

Tegenwoordig is het fort openbaar voor publiek. Sinds 2012 is de nieuwe beheerder Stichting Fort Sabina en wordt sindsdien ook wel 'Het groene fort' genoemd. Er worden culturele evenementen georganiseerd, natuurwandelingen gerealiseerd en theatervoorstellingen gegeven. Ook kunnen bedrijven hier terecht voor bedrijfsuitjes en teambuilding. Een aantal cultureel ondernemers heeft hier zijn uitvalsbasis, zoals Joost van Rijckevorsel met Zjost en acteur en theatermaker Jannos Groffen. Verder wordt er veel aandacht besteed aan historie. In een gedeelte van het fort is een vleermuizenverblijf, waaronder baardvleermuis en watervleermuis. De omgeving van het fort is een vogelreservaat. In de omgeving bevinden zich zilte schraallandjes, waar gele morgenster en schorrezoutgras groeien.

In oktober 2018 tekenden de provincie, gemeente en Stichting Fort Sabina.nl een samenwerkingsovereenkomst.[1] De drie partijen en eigenaar Staatsbosbeheer willen de recreatieve, toeristische en culturele functies van het fort versterken. Diverse projecten worden uitgevoerd, zo is de Fortweg vernieuwd en leidt rechtstreeks naar het nieuw parkeerterrein waarvan een pad naar het fort voert. De inundatiesluis uit 1885 is gerestaureerd door het Waterschap. In 1871 is er een ophaalbrug bij het fort gebouwd en 10 jaar later volgde het poortgebouw. De stichting heeft plannen om de ophaalbrug te herstellen.

• Website van de Stichting Fort Sabina Henrica.

Zie de categorie Fort Sabina van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.