Formatie van de Kempen

De Formatie van de Kempen is een geologische formatie in de ondergrond van het noorden van België. De formatie bestaat uit zand en klei afgezet in het Vroeg Pleistoceen (rond 1,8 miljoen jaar geleden). Ze is vooral prominent aanwezig in de Kempen en kan een maximale dikte van 30 m hebben.

Grofweg kan de Formatie van de Kempen in drieën verdeeld worden: twee kleilagen gescheiden door een zandlaag. Onderaan bevindt zich de oudere Klei van Rijkevorsel; daarop het Zand van Beerse en bovenop de jongere Klei van Turnhout. Met name de Klei van Rijkevorsel wordt gewonnen door de Kempense steenbakkerijen.

De Formatie van de Kempen ligt meestal boven op oudere zandformaties uit het Plioceen en Vroeg-Pleistoceen: dit zijn de formaties van Mol, Brasschaat en Merksplas. Deze oudere zanden zijn door rivieren aangevoerd maar in zee, voor een delta, afgezet. De zanden en kleien van de Formatie van Kempen zijn echter afgezet in gedeeltelijk brak water, in estuaria of wadden, of in de spoelvlakte van rivieren. De opeenvolging toont daarom aan dat de kustlijn van de Noordzee gedurende het Laat-Plioceen en Vroeg-Pleistoceen (tussen 2,7 en 1,5 miljoen jaar geleden) gemiddeld genomen richting het noorden verschoof. Het noorden van België, dat gedurende het Plioceen nog zee was, kwam daarmee boven water te liggen. Verder naar het noorden, in Nederland, komen van dezelfde ouderdom naast afzettingen die door rivieren (Formatie van Waalre) werden gevormd ook formaties voor die in ondiep zeewater (Formatie van Maassluis) werden gevormd.

In tegenstelling tot oudere formaties worden in de Formatie van de Kempen sporen van gelifractie aangetroffen. Dit is het gevolg van het afkoelen van het klimaat aan het begin van het Pleistoceen.