Nalatenschap

Vaak regelt de erflater de verdeling van zijn/haar nalatenschap bij notarieel testament: een officiële, speciaal tot dat doel opgestelde akte. De testateur geeft aan de notaris zijn wensen te kennen omtrent zijn nalatenschap. De notaris adviseert, vertaalt de wensen naar juridische formuleringen en stelt een concept-testament op dat door de testateur wordt gecontroleerd en eventueel gewijzigd. Als de inhoud akkoord is bevonden, stelt de notaris de akte op die door de testateur wordt ondertekend in aanwezigheid van de notaris, alsmede (in België) van twee getuigen of van een tweede notaris. In Nederland zijn getuigen sinds 2003 niet meer vereist, maar de notaris of een ander kan de aanwezigheid van getuigen verlangen. Het origineel van de akte wordt door de notaris bewaard en ingeschreven in het Centraal Testamentenregister; de testateur ontvangt een afschrift (officiële kopie). Alleen het laatst opgestelde testament heeft rechtskracht.

Testamenten mogen (in Nederland) niet worden gemaakt door personen jonger dan 16 jaar. Een testament kan ongeldig blijken als de erflater bij de opstelling niet handelingsbekwaam was, of wilsonbekwaam, bijvoorbeeld door dementie. Een testament kan ook ongeldig zijn wanneer niet aan bepaalde vormvereisten is voldaan. Als het testament door de rechter wordt vernietigd, moet de nalatenschap volgens de wettelijke regels worden verdeeld. Mocht er onenigheid ontstaan over bedoelingen van een erflater, kan de notaris die met erflater heeft gesproken, een testament eventueel nader uitleggen.

Het testament kan bevatten:

• Een erfstelling, bijvoorbeeld meerdere personen/instellingen, waarbij fracties vermeld worden die samen 1 zijn, of er wordt vermeld "voor gelijke delen". Er kan bijstaan "met inachtneming van plaatsvervulling, zoals geregeld in het Burgerlijk Wetboek voor erfopvolging bij versterf".
• Een onterving. Er geldt dan erfopvolging bij versterf, met dien verstande dat een bepaald iemand die erfgenaam zou zijn is uitgesloten. Er kunnen uiteraard ook meerdere personen onterfd worden. Eventuele kinderen van de onterfde erven door plaatsvervulling, tenzij die ook zijn onterfd.

Als bijvoorbeeld A, B en C bij versterf elk een derde erven, betekent onterven van A zonder plaatsvervulling dat B en C elk de helft erven. Hetzelfde kan bij erfstelling bepaald worden. Omgekeerd houdt een erfstelling materieel altijd onder meer een minstens gedeeltelijke onterving in.

• Een legaat, een schenking of andere gift die bij overlijden wordt uitgekeerd
• Oplegging van een testamentaire last
• Oprichting van een stichting
• Benoeming van executeurs
• Instelling van een testamentair bewind

Ook boedeltoedelingen kunnen in het testament staan.

Iemand die denkt erfgenaam te zijn, kan een notaris vragen na te kijken of er een testament is en wie daar als erfgenamen en legatarissen zijn aangewezen. De notaris kan een kopie van het testament per post aan de belanghebbenden sturen of belanghebbenden uitnodigen voor een bijeenkomst op het notariskantoor. Dit gebeurt niet automatisch, een notaris moet op de hoogte worden gesteld van het overlijden en opdracht krijgen aan het werk te gaan. Een notaris mag aan het werk gaan en rekeningen schrijven, zodra opdrachtgever zich in persoon heeft geïdentificeerd, deze op de hoogte is gesteld van de tarieven en de notaris opdracht tot het werk heeft gegeven.

Indien geen testament wordt opgesteld, zal de nalatenschap moeten worden verdeeld volgens de algemene wettelijke regels van erfopvolging bij versterf.

Er kan ook een handgeschreven akte zijn opgesteld, waarbij de vorm onbelangrijk is en waarin een datum en handtekening volstaan om de wilsbeschikking authentiek te maken. Deze moet in Nederland bij een notaris in bewaring zijn gegeven om rechtskracht te hebben; in België is dat niet nodig.

Voor het vermaken van bepaalde roerende zaken kan de erflater ook een codicil hebben opgesteld waarin is omschreven dat bepaalde sieraden, kleding of inboedelzaken aan bepaalde personen of organisaties worden nagelaten. Dit document is vaak in bewaring gegeven bij de notaris.

In een testament wordt de bestemming van de nalatenschap in hoofdlijnen geregeld. Praktische, alledaagse zaken worden er meestal niet in genoemd. Vaak heeft een erflater een persoonlijk memorandum (ook wel regifest) opgesteld waarin punten worden beschreven en uitgelegd als:

• wensen voor uitvaart, uitvaartonderneming, graf, asbestemming
• gegevens huisarts, donorcodicil
• namen en adressen van familieleden, vrienden, organisaties e.d.
• vindplaats van belangrijke stukken, akten en polissen
• identiteit van executeur, bewindvoerder
• gegevens over schulden, banktegoeden en andere vermogensbestanddelen
• ontstaan van eventuele rechten op een nabestaandenpensioen
• lopende abonnementen, contributies, lidmaatschappen en social media accounts
• identiteitsgegevens, zoals het burgerservicenummer en administratienummers bij bijvoorbeeld een pensioenfonds.

Informatie over de rechtstoestand van een opengevallen nalatenschap in Nederland wordt verzameld in het openbare boedelregister dat zich bevindt bij de rechtbank van de laatste woonplaats van de erflater. Hierin staat bijvoorbeeld wie de eventuele boedelnotaris is, en bevat verklaringen van erfgenamen over de aanvaarding. Alleen de erfgenamen die benificiair aanvaard hebben worden ingeschreven. Zuivere aanvaarding wordt niet ingeschreven. De griffier van de rechtbank is verplicht om een ieder die dat wenst inzage in het register te geven en een uittreksel daaruit te verstrekken.

Als een notaris met de afwikkeling van een opengevallen erfenis wordt belast noemt men deze vaak de boedelnotaris. Dat is echter niet altijd de juiste term. De wet heeft het slechts in bepaalde gevallen over de boedelnotaris. Via het boedelregister kan worden achterhaald welke notaris is betrokken bij de afwikkeling van een bepaalde nalatenschap. Dat hoeft dus niet altijd een boedelnotaris te zijn.

Hoewel de notaris erop zal toezien dat een wilsbeschikking overeenkomstig het vigerende recht zal zijn, komen rond een nalatenschap toch vaak conflicten voor. De precieze verdeling van de nalatenschap bevredigt niet altijd alle erfgenamen, en ook als de erflater die verdeling exact heeft bepaald, legt men zich daarbij niet altijd neer. Zo kan het voorkomen dat mede-erfgenamen ervan worden beschuldigd de erflater te hebben beïnvloed, en daarbij zelfs misschien misbruik te hebben gemaakt van zijn ouderdom of zwakke gezondheid. Met het "uitvechten" van een erfeniskwestie kunnen vele jaren verloren gaan. Een aanzienlijk deel van het geld uit de nalatenschap kan op die manier aan advocaten worden gespendeerd. Bevredigend is de uitkomst dan ook vaak niet.

• Erfbelasting
• Erfrecht
  • Erfrecht (Nederland)
• Verklaring van erfrecht
• Vermogenstoets - over mogelijke gevolgen van de verandering in het vermogen door het ontvangen van een erfenis
• Digitale nalatenschap

• Afwikkeling van een nalatenschap op Rechtspraak.nl