Emancipatie

In de geschiedschrijving - en dan in het bijzonder de geschiedschrijving van de koloniën - wordt met het woord 'emancipatie' vaak bedoeld de slavenemancipatie: de afschaffing van de slavernij, die wat betreft Suriname en de Nederlandse Antillen plaatsvond op 1 juli 1863.

In hoeverre op dat moment de 649 gouvernementsslaven en 32.972 particuliere slaven in Suriname, en de 11.654 slaven op de Nederlandse Antillen werkelijk de vrijheid kregen en wettelijk gelijkberechtigd werden aan andere burgers is een grote vraag: om een directe leegloop van de plantages te voorkomen, werden de plantageslaven onder 'Staatstoezicht' gesteld. Zij kregen formeel wel de status van (betaalde) arbeidskracht, maar waren nog tien jaar verplicht op de plantages te blijven werken. Met de invoer van Brits-Indische contractarbeiders vanaf 1873 kwam aan die situatie een einde.

Met de burgerlijke gelijkstelling van 1796 nam Nederland de emancipatie van de (eeuwenlang hier verblijvende) Joden au sérieux. Die maakten toen 2,5% uit van de bevolking. Voor het eerst konden ze lid worden van de gilden.

Ook de strijd voor gelijkberechtiging van de katholieken in Nederland, inclusief de restauratie van de bisdommen en het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie wordt emancipatie genoemd. Ten tijde van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1581-1795) werden katholieken achtergesteld omdat ze geen lid waren van de hervormde staatskerk. Katholieken mochten daardoor geen overheidsfuncties bekleden en alleen schuilkerken werden, vaak tegen betaling van een hoog recognitiegeld, gedoogd. De Grondwetsherziening van 1848, die vrijheid van vereniging en vergadering en vrijheid van meningsuiting als grondrechten erkende en de macht van de Koning inperkte, opende de weg voor het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland in 1853.

Homoseksualiteit werd en wordt in veel culturen afgekeurd, waardoor homoseksuelen vaak slachtoffer van achterstelling, discriminatie of zelfs vervolging werden en worden. Sinds de 19e eeuw hebben in de westerse wereld homo's en lesbiennes zich hiervan proberen te bevrijden door middel van een redelijk succesvolle emancipatiebeweging en is een kleine, maar veelkleurige homocultuur ontstaan.

In Nederland speelde jhr. Jacob Schorer hierbij een belangrijke rol, onder andere door de oprichting van het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK) in 1912. Dat was de eerste organisatie die tegen anti-homoseksuele wetten protesteerde en die zich inzette om de mensen te informeren over homoseksualiteit. Het NWHK was de voorloper van de in 1946 opgerichte homo-emancipatievereniging COC.

In het buitenland speelde het academische werk van de Duitse seksuoloog en voorvechter van homorechten Magnus Hirschfeld (1868-1935) en de Amerikaanse bioloog Alfred Kinsey (1894-1956), die beiden over de homoseksuele geaardheid publiceerden, een belangrijke rol om homoseksualiteit uit de taboesfeer te halen.

Vanaf de jaren zeventig van de 20e eeuw werd de homo-emancipatie zichtbaar gemaakt door de jaarlijkse demonstratieve Gay Pride Parades, die in vele landen worden gehouden. In Nederland vinden deze sinds 1977 plaats, maar staan hier bekend onder de naam Roze Zaterdag.

Gedurende een groot deel van de 20e eeuw speelde het verkrijgen van gelijke rechten voor de vrouw ten opzichte van de man een grote rol in de maatschappij. Het feminisme is een maatschappelijke en politieke stroming die de emancipatie van vrouwen nastreeft.

Het woord is een samenstelling van het voorzetsel ë (uit) en de woorden manus (hand) en capere (nemen). De Nederlandse term handlichting wordt nog altijd gebruikt voor de verlening van handelingsbekwaamheid aan een minderjarige.