Elisabeth Samson

Elisabeth Samson was het zevende kind van Nanoe, een vrijgekochte slavin die samenleefde met een plantage-eigenaar. De oudere kinderen van Nanoe waren eerder vrijgekocht en kochten op hun beurt Nanoe vrij, toen haar partner de planter stierf. Daardoor werd Elisabeth als jongste kind 'vrij' geboren; iets waar zij haar hele leven trots op is geweest. Elisabeth groeide op in het huishouden van haar halfzuster Maria Jansz. Ze werd in 1725 gedoopt in de Gereformeerde Kerk te Paramaribo. Via haar zus en zwager F.C. Bossé stond ze dicht bij de blanke elite en leerde het zaken doen; ze begon met het helpen van de administratie en correspondentie van deze zwager.

Met haar eerste levenspartner de Duitser Carl Creutz exploiteerde ze koffieplantages. Na diens dood kwamen die ten dele in haar bezit, zij verwierf nog meerder plantages die in bezit van zijn Duitse familie waren gekomen, o.a. met geld uit de nalatenschap van haar overleden oudste zus. Zij deed dit samen met haar andere zus Nanette. Zo groeide ze uit tot een grote koffie-exporteur. Zij werkte, net als andere plantage-eigenaars, met slaven en zette zich niet specifiek in voor een andere behandeling van slaven(arbeid). Haar handelssuccessen brachten haar er toe om in 1767 in Amsterdam een fregat te laten bouwen. Het schip verging in 1769.

De waarde van Elisabeths bezit wordt geschat tot ruim een miljoen gulden. Haar jaarlijks inkomen lag ergens tussen de 50 en 100 duizend gulden. Ter vergelijk: een Nederlandse gouverneur verdiende in die tijd zo'n 10 duizend gulden.

In 1767 trad zij in het huwelijk met Hemanus Zobre. Hem kwam de nalatenschap toe die Elisabeth Samson achterliet toen zij stierf in 1771 op 55-jarige leeftijd. Een deel van het koffie-imperium was en bleef van Nanette.[3]

Elisabeth wilde trouwen met een blanke man, Christopher Braband. Zij deden aangifte van het voorgenomen huwelijk in 1764, maar het huwelijk werd verboden door de Raden van Politie, het hoogste bestuursorgaan. Vermenging van rassen was formeel niet toegestaan. Elisabeth vertrok naar Nederland om dit besluit aan te vechten. Na 3 jaar kwam de uitspraak dat er geen wet bestond waar naar verwezen kon worden en werd het huwelijk toegestaan. Helaas was Braband toen inmiddels overleden.

Op 14 maart 2014 werd er een voorstelling geheel gewijd aan Elisabeth Samson in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Gebaseerd en geïnspireerd op historische documenten bracht theatergroep Urban Myth Elisabeth Samson tegen de Nederlandse staat op het toneel[4]. Historische en hedendaagse getuigen vertelden hun visie op het leven van Elisabeth Samson. Over haar gedrag en handelen. Over rechtvaardigheid en moraliteit. Moet zij worden toegejuicht voor haar bijdrage aan de emancipatie van zwarte Surinamers of juist verguisd om haar rol die zij speelde in het slavernijverleden? Het stuk werd geschreven door Karin Amatmoekrim.

• Huis van Elisabeth Samson