Einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa

In de laatste maanden van de oorlog en direct na het einde ervan bevrijdden geallieerde soldaten een aantal concentratiekampen en andere locaties die door de nazi's gebruikt werden om een geschatte tien miljoen mensen op te sluiten en te vernietigen. De grootste groep in dit aantal vormden Joden (ongeveer de helft volgens de verhoren tijdens de processen van Neurenberg), maar ook zigeuners, Slaven, homoseksuelen en variërende minderheden en minderbedeelden, alsook verzetsstrijders en politieke vijanden van het naziregime (vooral communisten) behoorden tot de overigen. Het bekendst van deze kampen is het vernietigingskamp Auschwitz, waarin ongeveer twee miljoen gevangenen zijn vermoord. De volkerenmoord door de nazi's, ofwel de Holocaust, werd vermoed op grond van vele aanwijzingen maar de grote schaal waarop en de vorm waarin ze was uitgevoerd, was voor de Geallieerden en Sovjets toch verbijsterend.

In totaal bevonden zich er aan het einde van de oorlog tussen de 6,5 en 12 miljoen burgers buiten hun landsgrenzen. Daarnaast werden 9 miljoen Duitse staatsburgers, nadat hun woongebieden door de Sovjet-Unie en Polen waren geannexeerd, als vreemdelingen gekwalificeerd en uitgewezen. De repatriëring van deze Displaced Persons is een proces dat lang in beslag heeft genomen; de meeste ex-concentratiekampbewoners en dwangarbeiders uit Noord-, West, en Zuid-Europa waren in september 1945 weer terug in hun land van herkomst, maar veel ontheemden uit Oost-Europa zijn tot het begin van de jaren 50 in Displaced Persons-kampen gebleven.

Een buiten Duitsland minder bekende verschrikking is die van de miljoenen Duitse vluchtelingen die tijdens en na de oorlog op de vlucht sloegen voor het Rode leger. Vele duizenden Duitse burgers stierven door uitputting, verhongering en door de kou terwijl zij naar het Westen vluchtten. Vluchtelingen vervoerende schepen in de Oostzee werden door Sovjet-onderzeeërs getorpedeerd. Veel burgers die in handen van de Sovjets vielen omdat ze niet op tijd hadden kunnen vluchten, werden geïnterneerd, vermoord, vernederd, en anderhalf miljoen vrouwen werden verkracht. Duitsers die voor de oorlog in Oost-Europa woonden, in grote enclaves met name in Joegoslavië, Hongarije en Roemenië, en langs de Duitse grenzen - Sudetenland - in het hedendaagse Tsjechië, moesten huis en haard verlaten en werden voor zover ze al niet gevlucht waren, naar het Westen uitgewezen. Na de oorlog werden de drie oostelijkste Duitse provincies geannexeerd, Oost-Pruisen door de Sovjet-Unie en Polen, en Pommeren en Silezië door Polen. Deze verdreven bewoners van voormalig Duitse gebieden moesten nu gehuisvest worden in het westen van Duitsland, voorlopig in opvangkampen totdat na enkele jaren nieuwe woonwijken konden worden gebouwd.

Ook de bondgenoten van Duitsland moesten het ontgelden. In mei en juni 1945 werden tienduizenden vluchtelingen uit Joegoslavië, de Sovjet-Unie en Hongarije, waaronder vooral Sloveense en Kroatische nationale milities, geïnterneerd in Oostenrijk en overgedragen aan de Sovjets en Joegoslaven. Deze executeerden velen van hen (een voorbeeld is het Bloedbad van Bleiburg). Ook het verslagen Finland en het neutrale Zweden werden onder druk gezet om Baltische vluchtelingen uit te wijzen. Op Texel geïnterneerde Georgische Sovjet-krijgsgevangen werden eveneens uitgeleverd aan de Sovjet-Unie, waar ze ondanks hun opstand tegen de Duitse kampleiding een strenge bestraffing hebben gekregen, zoals ook de andere Russische soldaten in Duitse krijgsgevangenschap.

Vele burgers werden tijdens en na de bevrijding van de Midden-Europese staten door de Sovjets vermoord of als dwangarbeiders gevorderd, met name betrof dat laatste vele tienduizenden Volksduitsers. Ook enkele honderdduizenden krijgsgevangen genomen Duitse, Hongaarse, Roemeense, Kroatische en Slowaakse dienstplichtigen, die aan het oostfront aan Duitse zijde hadden moeten vechten en milities die dat vrijwillig hadden gedaan, werden geïnterneerd en ingezet voor dwangarbeid om de oorlogsschade te helpen herstellen. Overigens werden door Duitsland als krijgsgevangenen geïnterneerde Sovjet-soldaten niet alleen bevrijd maar onmiddellijk ook in hechtenis genomen omdat hun verboden was zich krijgsgevangen te laten maken. Velen van hen zouden in de kampen omkomen en de overlevenden keerden pas in de jaren 50 terug naar huis in de Sovjet-Unie of in hun land van herkomst. De hogere officieren kregen lange gevangenisstraffen of de doodstraf, en met name Oekraïners, Russen en Balten die zich vrijwillig in Duitse dienst hadden begeven, kregen als landverraders de doodstraf of een zwaar kampregime. Joegoslavië bestrafte op gelijke wijze de fascistische Kroatische en Bosnische milities die aan Duitse zijde hadden gevochten en de monarchistische Servische tsjetniks die zich tegen de Tito-partizanen hadden gekeerd.

De bezettingszones in 1945

In mei 1945 waren de Amerikaanse en Britse troepen opgerukt naar gebieden tot (ver) achter de demarcatielijn die was afgesproken op de conferentie van Jalta. Dit had mede te maken met het feit dat de Duitsers zich heftig tegen de Russen verzetten, maar tegenover de westelijke geallieerden relatief weinig weerstand boden. Zo waren steden als Maagdenburg en Leipzig door de Amerikanen bezet, alsmede geheel Thüringen. Uiteindelijk trokken in juli 1945 de Britse en Amerikaanse troepen terug achter de demarcatielijn. President Harry S. Truman stond erop dat de geallieerden zich aan hun afspraak met Stalin hielden, premier Winston Churchill was tegen maar ging schoorvoetend akkoord. Het betekende voor de Duitse bevolking in deze gebieden dat de naar verhouding coulante Amerikanen vertrokken en de troepen van de minder coulante Sovjet-Unie alsnog het gebied binnentrokken. Dit werd ervaren als een bittere pil. Opgemerkt dient te worden dat Stalin de Westelijke geallieerden waarschijnlijk geen toegang zou hebben gegeven tot Berlijn als zij zich niet aan de afspraak van Jalta zouden hebben gehouden.

Het voormalige Derde Rijk werd verdeeld zoals eerder door de geallieerden overeengekomen. De Duitse provincie Oost-Pruisen werd verdeeld tussen Polen en de Sovjet-Unie. De andere Duitse provincies ten oosten van de rivieren Oder en Lausitzer Neisse werden toebedeeld aan Polen, dat zelf omvangrijke gebieden in het oosten moest afstaan aan de Sovjet-Unie. Deze herindeling resulteerde in de hardhandige verdrijving van de etnische Duitsers uit deze oostelijke gebieden, leidend tot negen miljoen verdrevenen en tussen de 300.000 en 2,5 miljoen Duitse burgerslachtoffers (voor de duidelijkheid: deze slachtoffers vielen dus na het eind van de oorlog in mei, 1945). Het nieuwe, overgebleven Duitsland (het gebied dat tegenwoordig Duits grondgebied is), exclusief Berlijn, werd verdeeld in vier militair bezette zones: Amerikaans, Brits, Frans en Sovjet.

Terwijl de spanningen opliepen in wat later bekend zou worden als de Koude Oorlog, werden de zones, gecontroleerd door de westerse geallieerden (de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk), in 1949 verenigd om de Federale Duitse Republiek (in het Duits Bundesrepublik Deutschland, algemeen bekend als West-Duitsland) te vormen om de Sovjet-Unie uit te sluiten. Als antwoord daarop werd de Sovjet-zone later dat jaar de Deutsche Demokratische Republik, buiten Duitsland algemeen bekend als "Oost-Duitsland".

Oostenrijk, dat een deel van het Derde Rijk was geworden in 1938 (zie Anschluss), werd herschapen en verdeeld op eenzelfde manier. In 1955 tekende Oostenrijk het Verdrag van de Oostenrijkse Staat en werd het land een volledig onafhankelijke soevereine republiek, onder de voorwaarde in de toekomst geheel neutraal te blijven.

Het zogenaamde Sudetenland kwam opnieuw onder Tsjecho-Slowakije en werd tot 1949 van Duitsers etnisch gezuiverd en herbevolkt met Tsjechen en zigeuners. De Tsjecho-Slowaakse regering vaardigde specifieke wetgeving uit ter onteigening van de bezittingen van Sudeten-Duitsers en hun verdrijving: de Benes-decreten. Slechts zij die deels van Tsjechische afstamming waren of aantoonbaar verzet hadden gepleegd mochten blijven. Veelal vertrokken de etnische Duitsers vrijwillig uit de gebieden buiten Duitsland, geïntimideerd door de lokale bevolking.

Het Saarland kwam onder Franse heerschappij, welke echter tijdelijk bleek te zijn.

Berlijn, ook verdeeld in vier zones, bleef onder militaire bezetting van formele aard tot 12 september 1990, toen het 'Verdrag inzake de afsluitende regeling met betrekking tot Duitsland' werd getekend door de vier grootmachten en de twee Duitse regeringen. Dit was het laatste vredesverdrag en het herstel van de Duitse soevereiniteit. Deze liet op zijn beurt de Duitse Hereniging plaatsvinden op 3 oktober 1990, en het herenigde land werd weer volledig soeverein op 15 maart 1991. De Bondsrepubliek Duitsland tekende hetzelfde jaar een apart verdrag met Polen waarin de Oder-Neissegrens - oorspronkelijk provisorisch van aard en tot dan toe omstreden - bevestigd werd als de officiële grens tussen de twee landen.

• Slag om Berlijn

• Earl F. Ziemke "Het Amerikaanse leger in de bezetting van Duitsland 1944-1946" Centrum voor Militaire Geschiedenis, United States Army, Washington, D. C., 1990, Congresbibliotheek Catalogus kaartnummer 75-619027
  • HOOFDSTUK XV: De Overwinning beklonken: Overgave te Reims
• Deutsche Welle: Speciaal verslag van het einde van Wereldoorlog II -- Met een wereldbeschouwelijk perspectief.
• Op Deze Dag 7 mei 1945: Duitsland tekent onvoorwaardelijke overgave
• Verslag van de Duitse Overgave
• Londen '45: Overwinningsparade, foto's en de uitsluiting van de Poolse bondgenoot
• Multimediale kaart van de oorlog (1024×768 & Macromedia Flash Plugin 7.x)