Eigendomsrecht

Een eigendomsrecht is de exclusieve bevoegdheid om te bepalen hoe een bestaansmiddel wordt gebruikt (usus of ius utendi), het recht op de opbrengst die ermee wordt behaald (fructus of ius fruendi), het recht het gebruik en de opbrengst aan een ander te ontzeggen en het recht om het te beschikken (abusus of ius abutendi). Elk van deze drie rechten is een onderdeel (pars dominii) van het gehele recht. Als deze drie rechten verdeeld zijn over meerdere personen, wordt in de Franse rechtsleer wel over démembrement de propriété gesproken.

Eigendomsrechten zullen pas tot stand komen als de transactiekosten van het opstellen en handhaving ervan lager zijn dan de opbrengsten. Relatieve schaarste is hierbij een voorwaarde.

Het eigendomsrecht is met mededinging, gedecentraliseerde besluitvorming en faillissementswetgeving een van de belangrijkste vereisten voor een goed werkend kapitalistisch systeem. Het draagt bij aan een bereidheid tot investeringen en kapitaalaccumulatie die noodzakelijk is voor economische groei.

Zonder eigendomsrecht of niet goed nageleefde eigendomsrechten kan vreedzame concurrentie veranderen in gewelddadige concurrentie waarbij het recht van de sterkste geldt, of in de tragedie van de meent waarbij men niet is af te houden van overexploitatie. Eigendomsrecht alleen is daarbij niet voldoende, er moet ook sprake zijn van handhaving. Een gebrek aan eigendomsrecht en de handhaving daarvan kan grote gevolgen hebben. Zo kan de bereidheid tot kapitaalkrachtige ondernemingen en langetermijnsinvesteringen verminderen, zodat bedrijven zonder overheidssteun klein blijven. Bij uitwisselingen die wel tot stand komen, zal een risicopremie op de prijs komen om de onzekerheid te compenseren. Dit alles verhoogt de transactiekosten, terwijl ook specialisatie en daarmee arbeidsverdeling minder aanlokkelijk wordt. Dit draagt onder meer bij aan de geringe economische groei van ontwikkelingslanden.

Onbegrensd eigendomsrecht kan echter ook problematisch zijn, zodat overheden hier grenzen aan kunnen stellen. Zo kan er sprake zijn van prijscontrole waarmee het recht om uit te wisselen wordt beperkt.