Eencellige
Eencelligen zijn organismen die overeenkomen in het kenmerk dat ze uit één cel bestaan. De eencelligen zijn individueel niet zichtbaar met het blote oog en worden dan ook gerekend tot de micro-organismen. Er zijn prokaryote en eukaryote eencelligen.
Prokaryoten hebben een eenvoudige celbouw, zonder celkern. Tot de prokaryoten behoren de bacteriën en de Archaea. Prokaryoten zijn altijd eencellig.
Tot de eukaryoten behoren eencellige en alle meercellige organismen. Eukaryoten hebben een complexere, gecompartimenteerde celbouw met verschillende organellen, zoals een celkern. Andere aanwezige organellen zijn onder andere de mitochondriën, het golgiapparaat, het endoplasmatisch reticulum. Eencellige eukaryoten met chloroplasten worden tot de informele groep van de algen gerekend.
Eukaryote eencellige organismen hebben grotere cellen dan prokaryoten – het celvolume kan wel een factor 1000 groter zijn. Doordat de eukaryote cellen gecompartimenteerd zijn in organellen, kunnen ze meer soorten biochemische reacties tegelijk laten plaatsvinden in hun cytoplasma, en zijn die reacties efficiënter.
Tot de eencellige eukaryoten behoren de protozoa zoals amoeben, veel soorten schimmels, veel soorten algen (behorende tot de roodwieren, bruinwieren en groenwieren) en pantoffeldiertjes. Veel eukaryote parasieten hebben een gereduceerde bouw en zijn eencellig. Niet altijd zijn alle organellen bij deze parasieten aanwezig.
Virussen bestaan niet uit cellen en worden niet tot de levende materie gerekend.
Evolutie
De cel is niet alleen de bouwsteen van alle meercellige organismen, maar de oudste levensvormen op aarde bestonden uit één cel: de evolutie van het leven op aarde begon met (uitgestorven) soorten eencelligen. In een later stadium van de evolutie vormden sommige eencelligen van een zelfde soort zogeheten conoebia, kolonies van identieke eencelligen. Binnen sommige van dergelijke celkolonies ontstonden gedurende de evolutie samenwerkingsverbanden tussen cellen, waarbij verschillende cellen verschillende levenstaken kregen: celspecialisatie of celdifferentiatie. Via celdifferentiatie evolueerden sommige van deze celkolonies tot de eerste meercellige organismen die zich als zodanig ook konden voortplanten.
Ontdekkingsgeschiedenis
Louis Pasteur noemde de eencelligen die hij onder de microscoop waarnam infusoria, in zijn werk Animalcules infusoires vivant sans gaz oxygene libre et determinant des fermentations (Waterdiertjes die leven zonder vrije zuurstof en die fermentatieprocessen veroorzaken) uit 1861.