De graaf van Monte-Cristo

De Zesde Coalitieoorlog is net afgelopen. Edmond Dantès is een levenslustige jongeman van 19 jaar, die nu al stuurman is op de driemaster Le Pharaon. Het geluk lacht hem van alle kanten toe. Hij is een kundig zeeman, hij is geliefd bij de matrozen en reder Pierre Morrel is tevreden over hem en overweegt hem binnenkort tot kapitein te bevorderen. Bovendien gaat Dantès trouwen met de mooie en lieve Catalaanse Mercedes.

Het geluk van Edmond leidt inmiddels tot jaloezie bij zijn vrienden. De boekhouder van Le Pharaon, Danglars, voelt zich vernederd door de aanstaande promotie van Edmond; hij had zelf graag kapitein willen worden. Het loon van Edmond, waarmee hij zijn oude vader onderhoudt, leidt tot jaloezie bij Gaspard Caderousse, de buurman van Edmonds vader. Edmonds relatie en het voorgenomen huwelijk leiden ook tot jaloezie bij Fernando Mondego, de volle neef van Mercedes. Fernando is zelf ook smoorverliefd op Mercedes, maar zij heeft haar hart aan Edmond gegeven. Danglars schrijft, in het bijzijn van Fernando en de dronken Caderousse, een anonieme brief aan procureur Gérard de Villefort waarin Dantès ervan wordt beticht een Bonapartist te zijn.

Château d’If, op een eiland voor de kust van Marseille

Dantès wordt op zijn huwelijksdag, 1 maart 1815, gearresteerd. Het blijkt dat hij een brief bij zich heeft die hij op Elba in ontvangst heeft genomen en die bij een zekere Noirtier in Parijs moet worden bezorgd, met het verzoek voorbereidingen te treffen voor de terugkeer van Napoleon. De Villefort voorziet dat de brief hem een glorieuze carrière kan bezorgen, maar dan moet Dantès uit de weg worden geruimd. Hij laat Dantès levenslang opsluiten in het Château d'If.

Tegenwoordig wordt aan toeristen deze cel in Château d'If aangewezen als de cel van Dantès.

In de gevangenis ontmoet Dantès de Italiaanse priester abbé Faria, die ook onschuldig gevangen zit. Faria is een zeer intelligente en ontwikkelde man. Uit de schaarse gegevens concludeert hij waarom Dantès gevangen zit.

Edmond wordt intussen door Faria onderwezen in vreemde talen, geschiedenis, economie, filosofie en wiskunde. Ook leert Dantès de vigerende etiquette en hoe hij weer zelfvertrouwen moet krijgen en zich verder moet ontwikkelen. Maar Faria weet meer: kort voor zijn gevangenneming vond hij een 300 jaar oud document waarin stond dat op het eiland Montecristo een fabelachtige schat verborgen is. Die schat is ooit verborgen door de familie De Spade; die familie is nu uitgestorven en hun schat behoort daarom aan de eerste vinder.

Faria overlijdt in zijn cel aan catalepsie en Dantès slaagt er vervolgens in te ontsnappen door zelf in de lijkzak te kruipen. Hij gaat naar Montecristo en graaft de schat op. Hij is nu puissant rijk.

Dantès gaat terug naar zijn geboorteplaats Marseille. Hij vermomt zich als priester en noemt zich abbé Busoni. In deze vermomming heeft hij een gesprek met Caderousse. Hij hoort dat de goede reder Morrel voor een pensioen en later de begrafenis van vader Dantès heeft gezorgd. Morrel staat nu op de rand van faillissement. Zijn schip le Pharaon is vergaan. Danglars, Fernando en De Villefort hebben fortuin gemaakt en wonen nu in Parijs. Fernando is getrouwd met Mercedes.

Enkele dagen later gaat Dantès naar Morrel. Hij zorgt ervoor dat Morrel een klein vermogen ontvangt van een onbekende gever, kennelijk als dank omdat Morrel de vader van Dantès heeft verzorgd. Bovendien laat hij een replica bouwen van le Pharaon, zodat het lijkt of het schip nooit vergaan is. Daarmee is Morrel gered. Morrel zal later, op zijn sterfbed, zeggen dat de weldoener alleen Edmond Dantès had kunnen zijn.

Na negen jaar omzwervingen gaat Dantès naar Parijs. Na al die jaren herkent niemand hem meer. Hij noemt zich nu de graaf van Monte-Cristo, een mysterieuze edelman met een luxueuze levensstijl. Hij spreidt zijn rijkdom ten toon door twee paleizen te kopen die in korte tijd naar wens ingericht worden, door een diner te serveren waarbij vissen op tafel komen die alleen in verre landen voorkomen en door met recordsnelheid te reizen met langs de route ingerichte wisselplaatsen.

De graaf gaat naar Danglars, die een succesvolle bankier is geworden. Hij toont kredietbrieven van de Romeinse bank Thomson & French en wenst een substantieel bedrag op te nemen. Danglars moet daar wel aan toegeven om zijn relatie met de Romeinse bank niet te schaden. Daarna koopt de graaf een telegrafist om zodat er een vals beursbericht wordt verstuurd. Danglars verliest op deze wijze een aanzienlijk gedeelte van zijn vermogen.

Tijdens zijn omzwervingen heeft Dantès op de markt in Albanië een slavin gekocht. Hij behandelt haar echter allerminst als slavin. Ze heet Haydée en is de dochter van Ali Pasja, de pasja van Ioannina. Ali Pasja’s vertrouweling heette Fernando Mondego. Na een oorlog heeft Mondego Ali Pasja verraden. Ali Pasja werd vermoord en Haydée en haar moeder Vasiliki werden als slaaf verkocht, waarbij Fernando zich meester maakte van het vermogen van Ali Pasja. De graaf van Monte-Cristo verzamelt bewijzen van deze schanddaad en publiceert ze.

Albert, de zoon van Fernando en Mercedes, is woedend en daagt de graaf uit voor een duel. Mercedes komt bij de graaf, ze spreekt hem aan met Edmond (ze herkent hem dus) en smeekt hem het leven van Albert te sparen. De graaf vertelt haar het ware verhaal van de gevangenneming van Dantès. Albert trekt daarop de uitdaging in. Fernando pleegt zelfmoord. Mercedes en Albert vinden dat ze niet mogen leven van een vermogen dat op zo schandelijke manier verworven is. Ze geven hun rijkdom aan liefdadigheid. Albert besluit in Afrika in dienst te gaan en neemt de naam Herrera aan, de naam van zijn moeder. Mercedes gaat terug naar Marseille.

Monte-Cristo's intendant Bertuccio is bekend met een van de huizen van de graaf. Het was vroeger van markies en markiezin de Saint-Méran, de schoonouders van De Villefort, uit zijn eerste huwelijk. Bertuccio heeft toevallig gezien dat De Villefort daar in de tuin een buitenechtelijk kind heeft begraven. Bertuccio groef het kind weer op – het bleek nog te leven – en adopteerde het. Hij noemde hem Benedetto. Benedetto komt in de criminaliteit terecht en heeft nog samen met Caderousse in de gevangenis gezeten. Monte-Cristo geeft Benedetto een nieuwe identiteit – Andrea de Cavalcanti – en een riant inkomen.

Andrea vertelt Caderousse dat het geld bij Monte-Cristo voor het opscheppen ligt. Ze besluiten tot een inbraak. Caderousse zal inbreken terwijl Andrea op de uitkijk staat. Hij wordt betrapt door een oude bekende: pastoor Busoni. Caderousse vertrekt met lege handen en wordt neergestoken door zijn partner, die de buit voor zichzelf wil hebben. Terwijl Caderousse sterft maakt Busoni zijn ware identiteit bekend: Edmond Dantès.

De graaf komt met de familie De Villefort in contact als tijdens een tochtje met hun rijtuig de paarden op hol slaan. Samen met zijn bediende Ali redt de graaf het zoontje van Gérard de Villefort, Édouard.

In het huis van de De Villeforts slaat vervolgens de dood toe. De markies en markiezin de Saint-Méran overlijden aan een vergiftiging. Daarna is het de beurt aan de huisknecht Barrois, die een glas leeggedrinkt dat bestemd was voor De Villeforts vader Noirtier. De Villeforts dochter Valentine wordt gered doordat Monte-Cristo het vergif door een slaapmiddel vervangen heeft. De Villefort stelt vast dat zijn vrouw Heloïse de gifmengster is, omdat zij de erfenis – die later grotendeels in handen van Valentine zal vallen – voor haar eigen zoontje Édouard veilig wil stellen. Hij geeft haar de keus tussen zelfmoord of de guillotine. Daarna vertrekt hij naar de rechtbank, waar de moord van Andrea op Caderousse behandeld zal worden. Tijdens de zaak maakt Andrea zich bekend: hij is een buitenechtelijk kind van De Villefort en dat toont hij aan.

De Villefort gaat berouwvol naar huis. Zijn vrouw Heloïse blijkt dood te zijn en zij heeft behalve zichzelf ook de kleine Édouard vergiftigd. De Villefort herkent vervolgens de graaf van Monte-Cristo als de man die hij meer dan twintig jaar geleden onschuldig heeft laten opsluiten. De Villefort confronteert Dantès met de lijken van zijn vrouw en zoon en wordt vervolgens krankzinnig.

De zaken hebben inmiddels dus buitenproportionele gevolgen gehad, meer dan Dantès had voorzien. Hij begint te twijfelen of hij niet te ver is gegaan met zijn wraak nu er een kind is overleden. Tijdens deze periode van besluiteloosheid komt hij weer in evenwicht en vergeeft zichzelf en zijn vijanden.

Danglars reist naar Rome om de schuld van Thomson & French te incasseren. Daarna wordt hij ontvoerd door de beruchte struikrover Luigi Vampa - die met Monte-Cristo in het complot zit. Om iets te eten moet hij een absurd hoge prijs betalen. Zo ervaart Danglars nu zelf, net als Dantès vroeger, hoe het is om eenzaam opgesloten te zijn en honger te hebben. Uiteindelijk kiest Danglars voor zijn leven en besluit te betalen in ruil voor een maaltijd. Monte-Cristo vertelt nu ook aan hem wie hij is. Danglars mag hierna vrijuit gaan.

Voor Dantès is hiermee zijn missie voltooid; hij heeft enerzijds wraak genomen op degenen die hem vroeger zoveel kwaad hebben berokkend, maar ook een paar mensen gelukkig gemaakt. Dantès schenkt het eiland en zijn woningen aan Valentine de Villefort, die inmiddels getrouwd is met Maximilien Morrel, de zoon van de reder. Hij vertrekt met Haydée om met haar elders een nieuwe toekomst op te bouwen.