Cryptovenator

In 2001 liet Rudolf Bold uit Rammelsbach in de steengroeve op de Remigiusberg, een kilometer ten noordoosten van Haschbach, zijn dalmatiër Tessa uit toen de hond een oud bot vond in grote blokken die de steenwerkers aan de kant van een onverharde weg hadden opgestapeld. Het bleek het fossiel te zijn van een nog onbekend lid van de Synapsida.

Hirschberger in 2011

De typesoort Cryptovenator hirschbergeri werd in 2011 benoemd en beschreven door Jörg Fröbisch, Rainer R. Schoch, Johannes Müller, Thomas Schindler en Dieter Schweiss. De geslachtsnaam is een combinatie van het Oudgrieks kryptos, "verborgen" en het Latijn venator, "jager", een verwijzing naar de uiterste zeldzaamheid van zulke vondsten. De ontdekking is de eerste van dit type uit Duitsland en vertegenwoordigt het oudste lid van de Amniota dat uit Duitsland bekend is. Het is ook de oudste vondst uit Europa als geheel met uitzondering van Macromerion. Van de Remigiusberg zijn verder geen botten of sporen van Tetrapoda bekend. De soortaanduiding eert Winfried Hirschberger, de landraad van de Landkreis Kusel, die zich voor paleontologisch onderzoek inzette.

Het holotype, LFN−PW 2008/5599−LS, is gevonden in een laag van de Remigiusbergformatie die dateert uit het bovenste Stephanien/ late Gzhelien in het onderste Rotliegend, bijna exact driehonderd miljoen jaar oud. Het bestaat uit een rechteronderkaak. Het omvat het os dentale. Het stuk ligt nog met de linkerhelft in het moedergesteente verzonken maar door een splijting overlangs, reeds tijdens het fossiliseringsproces geschied, is ook een deel van het os spleniale en angulare zichtbaar. De kaak bevat nog elf tanden en een lege tandkas.

Het holotype vergeleken met de kop van Dimetrodon grandis

Het holotype van Cryptovenator vertegenwoordigt een vrij klein dier. Het stuk kaak is een zes centimeter lang en zal oorspronkelijk twaalf tot vijftien centimeter hebben gemeten wat, extrapolerend van de proporties van verwanten uit, duidt op een lichaamslengte van minder dan een meter. Het kan echter ook zijn dat de kop relatief kort was ten opzichte van de rest van het lichaam.

De beschrijvers wisten enkele onderscheidende kenmerken vast te stellen. Een unieke combinatie vormde de korte en robuuste kaak met de matige heterodontie, verschil in tandvorm, zoals zich uit in het ontbreken van een sterk verkorte eerste tand en een slechts geringe ontwikkeling van de tweede en derde tand tot "hoektanden".

De geldigheid van deze kenmerken hangt sterk af van de wijze waarop het fossiel geïnterpreteerd wordt. Onder de tandrij is een hoge beenplaat te zien. Volgens de beschrijvers gaat het hierbij niet om een deel van de linkeronderkaak die onder de rechter geschoven is, of wellicht de symfyse die door rotatie zichtbaar wordt, maar betreft het volledig het rechterdentarium dat dan een unieke hoogte zou bezitten. Onder de positie van de vierde tand zou het even hoog zijn als de symfyse lang is, zeer afwijkend van de situatie bij verwanten. De interpretatie van de tandvorm hangt af van de telling van de tanden. Men nam aan dat er zich geen tandpositie vóór de voorste bewaarde tand bevond die dan de eerste is. Zou er echter een stuk afgebroken zijn dan zou daarin een kleinere eerste tand gestaan hebben en zijn de tweede en derde tanden toch ten opzichte daarvan vergroot.

Cryptovenator werd in 2011 basaal in de Sphenacodontidae geplaatst, buiten de Sphenacodontinae. Het behoren tot de sphenacodontiden blijkt uit de vergrote "hoektanden", de druppelvorm van het zijprofiel van de tanden in de kaakranden — het dier zal ook tanden in het verhemelte gehad hebben maar die zijn bij het fossiel niet bewaard gebleven —, de hoge symfyse en de opwaartse buiging van de onderkaak.

Een mogelijke positie in de stamboom toont het volgende kladogram.

• Jörg Fröbisch, Rainer R. Schoch, Johannes Müller, Thomas Schindler and Dieter Schweiss, 2011, "A new basal sphenacodontid synapsid from the Late Carboniferous of the Saar-Nahe Basin, Germany", Acta Palaeontologica Polonica, 56(1): 113–120