Circadiaan ritme

Een circadiaan ritme is een biologisch ritme waarvan de cyclus ongeveer één dag duurt (Latijn: circa = rond, dies = dag). Men spreekt ook wel van een 24-uursritme of slaap-waakritme[1].

Een organisme is onderhevig aan een groot aantal biologische processen, die doorgaans automatisch verlopen volgens een bepaald ritme. Circadiaan verlopende functies vertonen een patroon dat dagelijks herhaald wordt. Het ritme wordt via de biologische klok endogeen gestuurd (door innerlijke erfelijke factoren in de hersenen vastgelegd) en functioneert onafhankelijk van omgevingsfactoren als licht en temperatuur.

De lichaamstemperatuur (rectaal gemeten) is een voorbeeld van een functie met een circadiaan ritme. In de late middag (6 uur voor het inslapen) is deze het hoogst, en 2 uur na het inslapen het laagst: daarom meet een ouder volgens een volkswijsheid de koorts van een ziek kind omstreeks 17 uur. Ook andere lichaamsfuncties vertonen een circadiaan ritme, zoals afscheiding van bepaalde hormonen, hartritme, slaappatroon, volume van de urineblaas, behoefte aan eten en drinken en gevoeligheid voor farmaca.

Wordt het individu afgeschermd van bepaalde omgevingsfactoren, dan blijven de circadiaan verlopende processen volgens hun eigen innerlijke ritme doorlopen. Onder invloed van uiterlijke factoren, zoals zonlicht, getijden, klimaat of sociale omgeving, worden de circadiane invloeden afgezwakt en wordt het gedrag van het individu meer bepaald door die omgevingsfactoren.

In 2017 ontvingen Jeffrey C. Hall, Michael Rosbash en Michael W. Young de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde voor hun onderzoek naar het circadiaan ritme.

Invloed van licht
Perioden van activiteit van de vliegende eekhoorn in constante duisternis. Elke horizontale lijn is een dag van 24 uur. Rode streep: periode van activiteit. Zonder tijdaanduiding van de omgeving duurt de activiteits-cyclus iets korter dan 24 uur.

In omstandigheden waar kunstmatig de omgeving altijd licht of donker wordt gehouden, blijft het circadiane ritme gehandhaafd. Hierbij ontbreekt dus tijdaanduiding van de omgeving (ook wel Zeitgeber) genoemd en gaat het endogene (eigen) ritme overheersen. Het ritme voor nachtdieren is bijvoorbeeld in een altijd donkere omgeving iets korter dan 24 uur, waardoor het over opeenvolgende dagen steeds iets naar voren schuift in de tijd (zie illustratie).[2]

Biologische klok

Het mechanisme in de hersenen dat verantwoordelijk is voor de regulatie van het circadiane ritme wordt de biologische klok genoemd. Dit mechanisme bevindt zich in een kerngebied in de hypothalamus dat nucleus suprachiasmaticus wordt genoemd. Licht dat op het netvlies van de ogen valt wordt via speciale ganglioncellen naar de hypothalamus en vandaar naar de nucleus suprachiasmaticus geleid. Deze ganglioncellen bevatten het lichtgevoelig pigment melanopsine. De nucleus suprachiasmaticus regelt het waak-slaapritme door andere hersengebieden zoals de epifyse (pijnappelklier) te stimuleren. De epifyse produceert het hormoon melatonine, dat invloed heeft op het slaap-waakritme. Bij lagere vertebraten is de epifyse een lichtgevoelig orgaan dat bijvoorbeeld door de dunne schedelwand licht registreert. Melatonine wordt gedurende de afwezigheid van daglicht geproduceerd. Bij grote tijdverschuivingen, zoals bij een jetlag of bij nachtdienst c.q. ploegendienst, kunnen mensen ook overdag door slaperigheid worden overvallen, of 's nachts moeilijk in slaap komen. Het kan dagen duren voordat men zich aangepast heeft aan de effecten van grote tijdverschuivingen.

Jetlag

Er wordt een verband gelegd tussen het eetritme en een jetlag. Men ervaart meer last van een jetlag wanneer men van west naar oost vliegt. Een courante reistip is zich zo snel mogelijk aan te passen aan de normale etenstijd van het land van aankomst.[3]

Zie ook

Literatuurverwijzingen
  1. Friedbichler, M., Friedbichler, I. & Eerenbeemt, A.M.M . van den (2009). Pinkhof Medisch Engels. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  2. J.W. Kalat, Biological Psychology, 8th Edition. Thomson, Wadsworth
  3. 10 tips om een jetlag te voorkomen: tips 1, 2 en 6
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.