Centsprent

Een centsprent, kinderprent, volksprent, oortjesprent of mannekensblad is een goedkoop vel papier, eenvoudig bedrukt met plaatjes en praatjes. De prenten waren, van de 15e tot in de 20e eeuw, te koop voor één of een paar centen en werden van deur tot deur verkocht. De tekst bij de plaatjes kon bestaan uit proza of uit versjes.

Kinderspel op een centsprent (ca. 1900), o.a.: met poppen spelen, paardje spelen, ballen, met een hoepeltje gooien, poppen aankleden en soldaatje spelen (collectie KB).
Het verhaal van Roodkapje als een 'stripverhaal' afgebeeld op een negentiende-eeuwse centsprent.
De trap des ouderdoms of de levenstrap op een centsprent (ca. 1845).
Kinderprent, tweede helft 19e eeuw, met schetsen uit het landmansleven (collectie Zeeuwse Bibliotheek).

Functie en vorm

Centsprenten deden ruim drie eeuwen lang dienst als krant, als geïllustreerde bron van verhalen of als beeldverhaal met teksten. Wie geen geld had voor boeken, kon altijd wel voor een cent een prent kopen bij marskramers, venters of in winkels.

De prent vertoont een voorstelling in vrij ruwe houtsneefiguurtjes (bij latere prenten werd wel gebruikgemaakt van houtgravures en steendruk), op niet al te best papier. De plaatjes zijn soms gekleurd: met wat oranje of paarsrood en blauw, soms aangevuld met geel - willekeurige kleurvegen, opgebracht met een grove penseel, duimafdruk of verschoven sjabloon. In later tijd wordt de kleurendruk professioneler.

Inhoud prenten

Naast prenten over allerlei zeden en gebruiken, spreekwoorden, verhalen uit de literatuur van de middeleeuwen en de 16e-18e eeuw zijn er ook educatieve kinderprenten met afbeeldingen over beroepen en ambachten, volkswijsheden, moralistische vertellingen, kinderspelen, en onderwerpen uit de Bijbel, de geschiedenis, de aardrijkskunde, naast ABC-leesvoorbeelden, vreemde volken, soldaten, voertuigen en beroemde personen.

Men kan een deel van de prenten, waarbij de avonturen van de hoofdpersonen worden uitgebeeld in 8, 16, 24 of zelfs 48 verschillende tafereeltjes, beschouwen als voorlopers van het stripverhaal. Deze konden een verhaal vertellen over bijvoorbeeld heiligen, helden of sprookjes. De centsprenten werden niet alleen gelezen, maar ook voorgelezen of naverteld, waarbij dan de plaatjes werden getoond.[1] De op kinderen gerichte prenten zijn een vorm van vroege jeugdliteratuur.

Hoewel veel centsprenten op kinderen gericht lijken te zijn, staat bij de meeste niet vast of ze indertijd specifiek voor kinderen gemaakt zijn.

Voorbeelden

Literatuur

  • R. van Os, De volksprent in Vlaanderen en elders (1943)
  • M. de Meijer, De volks- en kinderprent in de Nederlanden van de 15e tot de 20e eeuw (1962)
  • C.F. van Veen, Centsprenten. Nederlandse volks- en kinderprenten (1976)
  • A. Borms, Centsprenten: massaproduct tussen heiligenprent en stripverhaal (2010)
  • N. Boerma e.a., Kinderprenten, volksprenten, centsprenten, schoolprenten. Populaire grafiek in de Nederlanden, 1650-1950 (2014)
Zie de categorie Catchpenny prints from Koninklijke Bibliotheek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.