Categoriaal

In de onderwijskunde duidt categoriaal onderwijs of categoraal onderwijs op het 'sorteren' van leerlingen per 'categorie' in homogene groepen. Vroege selectie waarbij kinderen meteen na de basisschool naar een school van een bepaald type en niveau gaan, wordt door critici gezien als een systeem dat sociale segregatie in stand houdt. Voorkeuren en 'talenten' van leerlingen zoals theoretische of praktische ingesteldheid zijn immers sterk gecorreleerd met de sociaal-economische situatie van het gezin. Het tegenovergestelde van categoriaal onderwijs wordt gemengd of comprehensief onderwijs genoemd (overeenkomstig de Engelse term comprehensive).

In het Nederlandse taalgebied is er sprake van categoriaal onderwijs vanaf 12 jaar. Meer theoretisch aangelegde leerlingen worden gegroepeerd in het algemeen secundair onderwijs (Vlaanderen) en het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (Nederland). Meer praktisch ingestelde leerlingen vinden elkaar in het beroepssecundair onderwijs (VL) en het middelbaar beroepsonderwijs (NL). Een Nederlandse school die slechts één onderwijsvorm aanbiedt wordt een categoraal gymnasium genoemd. Het Vlaamse technisch secundair onderwijs heeft een theoretische en praktische finaliteit.

In de jaren 60 werden pogingen ondernomen om het onderwijssysteem minder categoriaal te maken met de Mammoetwet in Nederland en het vernieuwd secundair onderwijs in Vlaanderen. Naar Scandinavische model werden leerlingen samengebracht zonder onderscheid tussen onderwijsvormen. In Vlaanderen kwamen leerlingen samen in een middenschool terwijl Nederland inzette op een brugklassen. In Nederland fuseerden veel scholen met een van de oude schooltypen voor secundair onderwijs toen tot scholengemeenschappen.