Bonaire

In 1499 landden Alonso de Ojeda en Amerigo Vespucci als een van de eerste Europeanen op Bonaire. Zij namen het eiland voor Spanje in bezit. Omdat Bonaire geen goud had en niet geschikt was voor de landbouw zagen de Spanjaarden geen noodzaak een kolonie te stichten en rekende het samen met Curaçao en Aruba tot de 'islas inútiles' (nutteloze eilanden). De lokale indianen werden afgevoerd om als slaven te dienen in plantages in Zuid-Amerika. In 1526 introduceerden de Spanjaarden vee op Bonaire. Als gevolg hiervan komen ezels (of buriku) en geiten (of kabritu) er in het wild voor.

Ondertussen ontstond een kleine gemeenschap op het eiland in het plaatsje Rincon, dat in een vallei tussen de heuvels veilig was voor piraten. De mensen uit deze gemeenschap waren vooral veroordeelden en krijgsgevangenen.

In 1636 veroverde Nederland Bonaire op de Spanjaarden. Het kwam onder het gezag van Wouter van Twiller, gouverneur van de nieuwe Nederlanden, en kwam onder bestuur van de West-Indische Compagnie. Deze importeerde een klein aantal slaven voor landbouw (voornamelijk hout, maïs en zoutwinning). Slaven die in de zoutwinning werkten, verbleven in slavenhutjes bij de zoutpannen, nauwelijks hoger dan 2 meter. Deze hutjes zijn nog steeds te zien op Zuid-Bonaire. De slavernij is er in 1863 afgeschaft.

In het begin van de negentiende eeuw verloor Nederland de heerschappij over de Antillen twee maal aan Groot-Brittannië. Toen de eilanden in 1816 definitief aan Nederland werden toegewezen, bouwde de Nederlandse overheid Fort Oranje in Kralendijk om het eiland te beschermen. De kenmerkende vuurtoren in het fort is gebouwd in 1868. Zout was inmiddels de grootste bron van inkomsten voor het eiland. De productie was zo groot geworden dat er vier obelisken gebouwd werden om de schepen naar de zoutpannen te leiden. Inmiddels wordt het zout vooral gebruikt voor vaatwasmachines, cosmetica en een deel als consumptiezout. De rechten van AKZO op de zoutwinning zijn al een aantal jaren geleden overgedaan aan Cargill, een Amerikaans bedrijf.

In 1936 kregen mannen stemrecht.

Zeebad, Bonaire 1960

De zeelieden van Bonaire hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog een boven gemiddelde bijdrage geleverd. Duitse onderzeeërs probeerden, de scheepvaart rondom de raffinaderijen van Aruba en Curaçao uit te schakelen en daarmee de gigantische productie van brandstof voor de geallieerden te elimineren. Tijdens deze gevechten zijn ook schepen betrokken geraakt die een Bonairiaanse bemanning hadden. Tot de velen, de na de oorlog ontbraken behoorden ook de 34 gesneuvelde Bonairianen van deze schepen (meer dan van de andere eilanden van het toenmalige Nederlands West-Indië).[2]. Gedurende de Tweede Wereldoorlog diende de locatie waar nu het Divi Flamingo Beach Resort & Casino staat als interneringskamp voor voornamelijk Duitsers en Oostenrijkers die op de Antillen woonden.[3] Dezen werden namelijk ernstig gewantrouwd. Ze zouden de gigantische olieraffinaderijen op Aruba en Curaçao, die de geallieerde luchtvloot van kerosine moesten voorzien, weleens kunnen saboteren. Het kamp was van 1940 tot 1947 operationeel. In totaal zijn er in deze periode 461 mensen, op grond van de wet PB 1940, no. 38, zonder enige vorm van proces geïnterneerd geweest, de meesten van hen volstrekt onschuldig. Onder hen ook fotograaf Fred Fischer, toen nog Oostenrijks staatsburger.Veel Duitsers die werden geïnterneerd waren juist gevlucht voor het Nazi-geweld. Maar ook Duitse krijgsgevangenen, van wie er enkele na de oorlog zijn gebleven. De leeggekomen barakken werden na de oorlog omgebouwd tot het eerste hotel van Bonaire: Zeebad.

Er heerste kort na de oorlog nog grote armoede op het eiland: er was nog geen toerisme, veel mannen werkten elders en verloren vaak het contact met thuis, voornamelijk in de olieindustrie op Curaçao en Aruba of als zeeman, zoals de boven genoemde gesneuvelden. Er was enige scheepsbouw, waar de traditionele barken werden gebouwd, zeer kleinschalige veehouderij en de toen nog weinig intensieve zoutwinning. Zo was het een grote uitkomst, dat Pierre Schunck, een zakenman uit Heerlen, in 1948 een confectieatelier stichtte, dat juist aan vrouwen werk zou gaan bieden en ze zelf ook daarvoor zou opleiden. [4] Want ook de vrouwen probeerden op de andere eilanden of in Venezuela aan de kost te komen. Met de woorden van Pierre Schunck: De autoriteiten van Curaçao hadden de volgende motieven om ons te wijzen op Bonaire. Het eiland is noodlijdend en een vrij grote passiefpost op de Curaçaose begroting. De vrouwelijke bevolking tracht werk te vinden op Curaçao en Aruba en staat daar bloot aan morele gevaren, die voor het Gouvernement moeilijkheden ten gevolge kunnen hebben. [5] Er was maar voor enkele uren per dag elektriciteit. Een gevolg van die vestiging was, dat de stroomvoorziening op 24 uur werd gebracht. Schunck schrijft hierover: De enige handicaps voor onze vestiging aldaar waren: het gemis aan een geschikt gebouw en een elektriciteitsvoorziening overdag. Een elektrische centrale was aanwezig, welke door een particuliere maatschappij geëxploiteerd werd. Technisch was deze centrale in staat ons van elektriciteit te voorzien, doch zij kon niet rendabel voor één bedrijf werken. Het Gouvernement zegde ons bij monde van Zijne Ex. Gouverneur Dr. P. Kasteel toe om deze centrale een deficiet-garantie te geven bij levering van dagstroom zulks omwille van het economisch aspect, welke vestiging van klein-industrieën voor Bonaire biedt. Deze toezegging is verstrekt in een supplement van de begroting 1948 via het gebiedsdeel Curaçao. [6] Dat deze volledige stroomvoorziening een noodzakelijke voorwaarde was voor het opkomend toerisme, behoeft geen betoog. In 1955 werd de fabriek verkocht en werkte door onder de naam Cambes Textiles N.V. (de eerste letters van de zes toenmalige Nederlandse Antillen)

In de tweede helft van de twintigste eeuw werden de twee aanlegpieren in de haven van Kralendijk vernieuwd, waardoor de grote cruiseschepen er eenvoudig kunnen afmeren. Ook werd het vliegveld uitgebreid tot Flamingo Airport met directe intercontinentale bestemmingen.

Onder koningin Juliana werden de Antillen in 1954 een autonoom deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Toen de Nederlandse Antillen op 10 oktober 2010 als land werd opgeheven, werd Bonaire een Bijzondere gemeente van Nederland. Op 12 september 2012 mochten inwoners van Bonaire voor het eerst stemmen bij verkiezingen voor de Tweede Kamer.

Bonaire heeft 20.104 inwoners volgens de telling van 2019.[1] In 2001 had 86% van de bevolking de Nederlandse nationaliteit, maar was slechts 52% op het eiland zelf geboren.[7] Naast veel mensen van de andere eilanden Curaçao en Aruba, uit Nederland en de buurlanden Venezuela en Colombia wonen er veel mensen uit de Dominicaanse Republiek, grotendeels arbeidsmigranten.

De overgrote meerderheid van de bevolking is rooms-katholiek, (77%). Verder is er een kleine protestantse gemeenschap en is de evangelische gemeenschap sterk in opkomst (zo'n 10% van de bevolking).

De officiële taal is het Nederlands. Van de bevolking spreekt 64% thuis Papiaments (een zelfstandige creoolse taal met voornamelijk invloeden uit het Spaans en het Portugees, daarnaast veel invloed van het Nederlands, Engels, Frans, alsmede Indiaanse en West-Afrikaanse talen) en 15% Nederlands, 15% Spaans en 5% Engels. De meeste Papiamentstaligen spreken ook Nederlands, Engels en Spaans. Op Bonaire gebruikt men de fonetische spelling van het Papiaments, niet de Arubaanse (etymologische). Een bijzonderheid in het dialect van Bonaire is dat de uitgang -mentu/-mento, die in deze taal veel voorkomt, er wordt uitgesproken als -men ("Papiamen") Andere voorbeelden zijn kas(huis) Bonairiaans dialect: ('Ka') voorbeeld in een vorm van een zin, mi ta bai kas (ik ga naar huis) Bonairiaans dialect (' m'a bai ka ') De bewoners van Bonaire gebruiken veel afkortingen als ze aan het praten zijn. Op de buureilanden Curaçao en Aruba noemt men dit 'korta palabra', verkorte spraak.

De ster in de vlag van Bonaire telt zes punten, welke staan voor de zes oorspronkelijke woonkernen. Door groei van de bevolking en uitbreiding van de bebouwing zijn vijf daarvan echter aan elkaar gegroeid tot de hoofdstad Kralendijk. Alleen Rincon, de oudste kern van het eiland, gelegen in de noordelijke helft van het eiland, is een apart dorp gebleven. Naast deze kernen is er in de loop der jaren een aantal wijken bij gekomen. Achter Kralendijk tegen de heuvel liggen achter het oude Norte di Salina de wijken Republiek en Santa Barbara. Achter Santa Barbara aan de kust ligt de nieuwe – zeer luxe – wijk Sabadeco (Santa Barbara Development Corporation). Voorbij het vliegveld richting zoutpannen is de wijk Belnem gesitueerd, vernoemd naar Harry Belafonte. De bevolking is als volgt verdeeld over de oude kernen en wijken:

• Kralendijk met in totaal 12.531 inwoners (per 25-04-2007)
  • Playa (centrum van Kralendijk) met 1.963 inwoners
  • Tera Kora met 1.610 inwoners
  • Nikiboko met 2.633 inwoners
  • Antriol met 3.947 inwoners
  • Nort'i Salinja met 2.378 inwoners
• Rincon met 1.788 inwoners

De vlag, met daarop de zespuntige ster, symboliseert een kompas. Bonaireanen waren en zijn uitstekende vissers en zeelieden. Ook wordt wel gezegd dat de vier puntjes op de ring die Oost, West, Zuid en Noord aanwijzen bedoeld zijn om aan te geven dat alle mensen op de wereld gelijk zijn, waar ze ook vandaan komen. De rode kleur verwijst naar bloed en de overlevingskracht van de Bonaireaan. Het geel staat voor de zon, het strand en de bloemen van de Kibrahachi en de cactus. Wit staat voor vrede en internationalisatie. De blauwe kleur staat voor de zee. De vlag bestaat nog niet zo lang. Pas op 11 december 1981 is het ontwerp, waaraan de hele bevolking heeft kunnen meewerken en meedenken, goedgekeurd.

De belangrijkste economische sectoren zijn toerisme en de zoutwinning. Het zuidelijk deel van het eiland is ingericht voor natuurvriendelijke zoutwinning. In 2019 deden 157.800 bezoekers per vliegtuig het eiland aan; hiervan is 39% afkomstig uit Nederland. Het aantal bezoekers dat met een cruise kwam bedroeg 458.000 in 2019.[8]

Bonaire is bekend om een van 's werelds mooiste onderwater natuurreservaten en is daarmee zeer geliefd bij sportduikers. Een bekende duiklocatie is het scheepswrak Hilma Hooker dat in 1984 naar de bodem zonk.

De Dia de Rincon (Rincon Dag) op 30 april is een jaarlijks feest op het eiland. In 2015 woonden koning Willem Alexander en koningin Maxima dit feest bij tijdens hun bezoek aan Bonaire.

In Kralendijk is de Justitiële Inrichting (JI) Caribisch Nederland, Locatie Bonaire gevestigd. De inrichting valt sinds 10 oktober 2010 onder de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), agentschap van het Ministerie van Justitie en Veiligheid in Nederland voor de uitvoering van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen. De locatie Bonaire is zowel een Huis van Bewaring als een Justitiële Inrichting. Vanaf 6 december 2010 is er capaciteit voor 76 mannen, vrouwen en jeugdigen. De naam in het Papiaments is Institushon Hudisial Karibe Hulandes, sitio Boneiru.

• Gezaghebber: de heer Edison Rijna[9]
  • Gedeputeerde: mevrouw Nina den Heyer (MPB)
  • Gedeputeerde: de heer Elvis Tjin-Asjoe (MPB)
  • Gedeputeerde: de heer James Kroon (UPB)
• Eilandsecretaris: mevrouw Nereida Gonzalez (tot 1 november 2019)

Op 10 september 2004 werd op Bonaire een niet-bindend referendum gehouden. Van de kiesgerechtigden stemden ruim 59 procent voor een rechtstreekse band met Nederland. Slechts 16 procent stemde voor voortzetting van de toenmalige situatie, waarbij Bonaire een deel was van de Nederlandse Antillen.

Op 11 oktober 2006 bereikte Bonaire (evenals Saba en Sint Eustatius) een akkoord met de Nederlandse regering over een rechtstreekse band met Nederland. Het eiland werd een Bijzondere gemeente, wat wil zeggen dat de Gemeentewet als basis dient voor het bestuur, maar met enkele uitzonderingen op het gebied van bijvoorbeeld sociale zekerheid. De inwoners hebben ook stemrecht gekregen voor de Tweede Kamer.

Het was de bedoeling dat er ook nog een referendum zou worden gehouden op 15 januari 2010, dat na veel politieke ophef – zowel op de Antillen als in Nederland – niet doorging. Uiteindelijk werd er toch een referendum gehouden op 17 december 2010. De uitslag hiervan was een stem tegen de integratie van Bonaire in het Nederlands staatsbestel, maar de opkomst was dusdanig laag dat de uitslag niet bindend werd verklaard.

Nadat veel inwoners van Bonaire hun ontevredenheid hadden geuit over de in oktober 2010 ontstane verhouding met Nederland, werd in 2015 door de Eilandsraad besloten tot een nieuw staatkundig referendum, te houden op 18 december van dat jaar.

De hele Noordpunt van Bonaire is beschermd natuurgebied, het Washington Slagbaai Nationaal Park. Het park, 6000 hectare groot, is in 1969 ingesteld als eerste natuurpark van de Nederlandse Antillen. Het herbergt een scala aan leefgebieden, waaronder de duinen bij de boca's (inhammen) aan de noordkust, de saliñas (zoutmeren), de pos (bronnen) en de berggebieden. Het park is rijk aan vogels en andere dieren, met name hagedissen en leguanen. Binnen het park liggen twee gebieden die internationaal erkend zijn als belangrijk watergebied in het kader van de Conventie van Ramsar: saliña Slagbaai en het Gotomeer. Ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt is het park van grote betekenis, onder andere vanwege de plantages en de historie van Slagbaai. Bij de ingang van het park is een interessant museum ingericht. Vanaf de entree zijn enkele wandelingen uitgezet. Het park is goed toegankelijk met de auto en mountainbikers zijn ook welkom.

Bonaire National Marine Park is een wettelijk beschermd onderwaterpark dat het hele eiland en Klein Bonaire omringt.

Het park is in 1979 ontstaan door onder andere steun van het Wereld Natuur Fonds en wordt beheerd door de Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA Bonaire). Voor de kust ligt het eiland Klein Bonaire. Er zijn circa zestig duikplaatsen. Het natuurpark behoort tot de mooiste duiklocaties ter wereld.

Voor de kust bij Kralendijk ligt het eiland Klein Bonaire. Het eiland is 700 hectare groot, geheel vlak en slechts begroeid met kleine struiken en cactussen. Op het eiland komen zeker 76 plantensoorten en circa 55 diersoorten voor. Het is omgeven met een koraalrif. De stranden aan de noord- en westkant zijn de belangrijkste nestplaatsen voor zeeschildpadden. Op het eiland liggen ook enkele saliñas of zoutmeren. Hierin foerageren rode flamingo's; Bonaire heeft een van de grootste flamingo-populaties ter wereld. Om deze reden en vanwege de ongerepte koraalriffen en de neststranden voor zeeschildpadden, wordt het eiland beschermd als watergebied van internationaal belang door de Conventie van Ramsar. Met de groei van het duiktoerisme op Bonaire wilden projectontwikkelaars op Klein Bonaire hotels bouwen. Vlak voor de eeuwwisseling werd het eiland met hulp van Nederland, het Wereld Natuur Fonds en andere natuurbeschermers door het eilandgebied Bonaire aangekocht en veiliggesteld. Sinds 2001 is Klein Bonaire een wettelijk beschermd natuurgebied. Het eiland is per boot bereikbaar voor duikers, snorkelaars en dagjesmensen.

Het Lac is een schitterende ondiepe lagune in het zuidoosten van Bonaire. Het gebied van 700 hectare is omzoomd met mangroven. Lac maakt deel uit van het beschermde onderwaterpark en is aangewezen als watergebied van internationale importantie in het kader van de Conventie van Ramsar. De baai is uniek vanwege het voorkomen van zeegras en mangrove. Een deel van de mangroven is door de beperkte toegankelijkheid vrijwel ongestoord en daarmee van belang als rustgebied voor vogelsoorten. Lac is een belangrijke rustplaats en broedgebied voor tal van vogels en mariene ongewervelden, waaronder de Koninginneschelp ofwel de Karkó. Vroeger kwam dit schelpdier hier in grote hoeveelheden voor, maar door overbevissing is de populatie grotendeels uitgeroeid. Het gebied heeft een kraamkamerfunctie voor rifvissen en is het voedselgebied voor de Groene zeeschildpad.

Het Pekelmeer en het flamingoreservaat (800 hectare) maken deel uit van het grote watergebied in het zuidwesten van het eiland. In dit gebied wordt nog steeds zout gewonnen. Het is ook het belangrijkste voedsel en leefgebied voor de flamingo. Een mooi samengaan van economie en ecologie. In deze omgeving bevinden zich, afhankelijk van het seizoen, tussen de 2000 en 7000 flamingo’s. Het flamingoreservaat is de belangrijkste broedplaats voor de flamingo in het zuidelijk Caribisch gebied. De totale populatie die migreert tussen Bonaire en Zuid-Amerika wordt geschat op 20.000 exemplaren. De flamingo stelt bijzondere eisen aan zijn omgeving (waterkwaliteit, rust) en is zeer gevoelig voor verstoringen. Het Pekelmeer en het flamingo reservaat zijn aangewezen als watergebied van internationale betekenis volgens de Conventie van Ramsar. Bonaire zal de flamingo, het symbool van het eiland, actief blijven beschermen. De vogels krijgen ruimte en rust.

Saliñas zijn zoutmeren of inhammen die door een dam van dood koraal zijn afgesloten van de zee. Ze hebben een belangrijke functie doordat ze zorgen voor de opvang en filtratie van (regen)water. Zo wordt voorkomen dat voedingsstoffen en gronddeeltjes het rif in spoelen en daar tot schade aan de koralen leiden. Deze functie is vooral cruciaal bij hevige regenval. Saliñas zijn verder een belangrijk voedselgebied voor tal van watervogels. Slagbaai, Gotomeer, Pekelmeer en de saliñas op Klein Bonaire zijn watergebieden van internationale betekenis in het kader van de Conventie van Ramsar.

Bonaire heeft vele tientallen grotten. Als geologische verschijningsvorm geven ze een beeld van de oudste geschiedenis van het eiland. Op diverse plaatsen zijn grotten voorzien van rotstekeningen, aangebracht door de oorspronkelijke Indiaanse bewoners van Bonaire. Sommige grotten bieden woonruimte aan vleermuizen of aan de blinde Typhlatia garnaal. Vleermuizen vervullen een nuttige functie in het ecosysteem: ze vangen grote hoeveelheden insecten (waaronder muggen) of dragen zorg voor de bestuiving van bloemen, waaronder die van cactussen. De grootste bedreiging voor vleermuizen vormt de vernietiging of verstoring van hun verblijfplaatsen.

Bonaire is gelegen op de Caribische Plaat, een tektonische plaat die wordt begrensd door vier andere tektonische platen; de Noord-Amerikaanse, Cocos-, Nazca en Zuid-Amerikaanse Plaat. Bonaire als eiland is gevormd in het Tertiair, toen de Caribische plaatgrens (de vulkaanboog die de Caribische eilanden in het oosten van het gebied vormde) zich oostwaarts verplaatste.

De gesteenten die op Bonaire voorkomen zijn van sedimentaire en vulkanische oorsprong[10]. De sedimentaire gesteenten dateren uit het Krijt (~90-100 miljoen jaar geleden (Ma)) en het Mioceen (~5 Ma).

In 1868 en 1870 werd een groot gedeelte van de overheidsgronden geveild en verkocht. Het betrof vijf kavels voor bosbouw en veeteelt en negen kavels voor zoutexploitatie. De kopers van die grote kavels waren voornamelijk welgestelde particulieren uit Curaçao, succesvolle kooplieden, die niet van plan waren op hun plantages te gaan wonen. Er is op Bonaire geen sprake van echte plantages. Het klimaat en de bodemgesteldheid zijn op Bonaire niet zo gunstig voor fruit- en groenteteelt van enige omvang. Alleen zoutwinning is economisch aantrekkelijk. Verder werd op enkele “plantages” gedaan aan aloë-teelt (laatste uitvoer in 1973), verbouw van maïs (door de droogte was er niet elk jaar voldoende oogst), branden van houtskool en veeteelt (voornamelijk geiten, export voor het laatst in 1970).

In het begin van de 20e eeuw was de middenklasse op Bonaire ook in staat plantageterreinen te kopen. Op Curaçao diende het landhuis als het hoofdhuis van een plantage, waar de eigenaar woonde. In de directe omgeving waren er bijgebouwen, schuren, stallen en koralen. Daaromheen bevonden zich de slavenwoningen. Op Bonaire werden de plantagewoningen de buitenhuizen van de eigenaren waar ze in de weekenden verbleven. Vaak was gedurende de week een opzichter (vito) die toezicht hield op de werkzaamheden op de plantage. Tot landhuizen kunnen op Bonaire de volgende gebouwen worden gerekend:

• opzichtershuizen bij de zoutplantages Rode, Oranje en Witte pan
• Santa Barbara
• Bolivia
• Jatu Bacu
• Guatemala
• Bakuna
• Washikemba
• Mentor
• Landhuis Karpata
• Huis bij Slagbaai[11]

• Antilliaans Dagblad (Nederlands)
• Amigoe (Nederlands)
• Extra Bonaire (Papiaments)

• Dolfijn FM Magazine, gratis weekblad (Nederlands)

Enkele (lokale) radio-omroepen en televisie-uitzendingen zijn Nederlandstalig.

Radiokanalen

• Trans World Radio 800AM/89.5FM (8 verschillende talen)
• Mega Hit FM 101.1 (Nederlands/Engels)
• Dolfijn FM 97.5 (Nederlands)
• Bon FM 102.7 (Papiaments)
• LineaRecta was de dagelijkse actualiteitenuitzending van Radio Nederland Wereldomroep speciaal voor de Antillen en Aruba. Dit programma werd maandag tot en met vrijdag uitgezonden tussen 8.15 en 8.45 uur op Mega Hit FM
• NPO Radio 1, 2, 3, 4 en 5 (via internet te beluisteren)

Televisiekanalen

• TeleCuraçao (Papiaments)
• TV11 (Bonairiaans kanaal in het Papiaments, maar gevestigd op Curaçao)
• Kanalen van de NPO, waaronder NPO 1, 2, 3 en BVN (Niet vrij te verkrijgen, maar te ontvangen via kabeltelevisie)
• Venezolaanse kanalen (gratis)
• verdere Amerikaanse kanalen (Via satelliet, niet gratis)
• Kanal 24 (niet gratis)
• B-onair TV

Satellietbedrijven

• TDS
• DirecTV
• Dish Network