Bisdom Roermond

Het gebied van en rond de huidige provincie Limburg, toentertijd onderdeel van de Romeinse provincie Germania Inferior, maakte wellicht al in de 3e en 4e eeuw kennis met het christelijk geloof vanuit het naburige Rijnland. Deze eerste kerstening was hoogstwaarschijnlijk oppervlakkig en zal vooral in de stedelijke nederzettingen plaatsgevonden hebben. Volgens de overlevering vormde vanaf ongeveer 320 de Civitas Tungrorum (met als hoofdstad het huidige Tongeren, tegenwoordig in België) een zelfstandig bisdom. De eerst-bekende bisschop was de later als heilige vereerde Maternus, bisschop van Trier en Keulen en tevens beschouwd als eerste bisschop van Tongeren. Een andere bekende bisschop was Servatius, die de bisschopszetel eind 4e eeuw naar Maastricht zou hebben verplaatst, waar hij volgens Gregorius van Tours ook begraven werd.

Vroeg-christelijke grafstenen (5e-6e eeuw), oostcrypte St-Servaaskerk, Maastricht

Het overgrote deel van de bevolking, vooral op het platteland, bleef 'heidens' en vereerde waarschijnlijk naast 'geïmporteerde' Romeinse goden vooral de goden van de Germaans-Keltische mythologie. Dit bleef waarschijnlijk ook zo in de roerige overgangstijd van het Romeinse rijk naar het Frankische Rijk. Spaarzame bewijzen van vroeg-middeleeuws christendom in deze regio zijn diverse aardewerkvondsten met christelijke motieven en een vijftal grafstenen met christelijke symbolen uit de 5e en 6e eeuw, die in en om de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht zijn gevonden.[4]

Een diepergaande kerstening vond pas plaats vanaf de 6e eeuw, toen diverse missiebisschoppen met zekerheid in Maastricht zetelden (vanaf Domitianus). Andere bekende bisschoppen van Maastricht waren de kerkenbouwers Monulfus en Gondulfus, de vooral in Vlaanderen actieve Amandus, en de uit de lokale adel stammende Lambertus (6e, 7e en 8e eeuw). Volgens de (Luikse) overlevering zou Hubertus de zetel naar Luik verplaatst hebben, nadat Lambertus (bisschop van 701-727) daar vermoord was en die plaats steeds meer bedevaarders aantrok. Vanaf de 10e eeuw zetelden de bisschoppen met zekerheid in Luik.

In het huidige Noord- en Midden-Limburg missioneerden in de 8e eeuw Wiro en Plechelmus en Willibrordus. Ze stichtten de Abdij van Susteren en een kerk en klooster in Sint Odiliënberg, die als christelijke centra op het platteland fungeerden. Dit gebied behoorde vanaf de 10e eeuw eveneens tot het bisdom Luik, met uitzondering van een gedeelte in het noorden dat de aartsbisschop van Keulen toebehoorde.

Roermond wordt in de Annales Rodenses voor het eerst genoemd in 1130. Het was toen een bezitting van het naburige klooster in St.-Odiliënberg. Een eeuw later werd er in Roermond een cisterciënzervrouwenklooster gesticht (Munsterabdij).

Bisdommen in de Nederlanden na 1559

Roermond bleef tot het bisdom Luik horen tot aan de reformatie van de 16e eeuw. In 1559 ging de toenmalige machthebber van de Nederlanden, Filips II van Spanje, onder invloed van de politieke situatie (zie Bourgondische Kreits) over tot reorganisatie van de oude bisdommen. Een aantal gebiedsdelen van het huidige Limburg, met name de Luikse gebieden en enkele Keulse delen, gingen tot een nieuw bisdom behoren: Roermond. Dit (eerste) bisdom Roermond werd opgericht op 12 mei 1559 bij de publicatie van de Pauselijke bul Super Universas. Dit nieuwe bisdom ging niet behoren tot het tot aartsbisdom verheven bisdom Utrecht maar werd een onderdeel van de kerkprovincie aartsbisdom Mechelen. De eerste bisschop was Wilhelmus Lindanus (oftewel Willem van der Lindt). Het bisdom bestond uit een lappendeken aan gebiedsdelen voornamelijk bestaande uit Spaans Gelre en het Land van Valkenburg, steeds doorkruist door gebieden die bleven toebehoren aan het bisdom Luik en het bisdom Keulen.

Op 29 november 1801 werd dit bisdom Roermond opgeheven onder invloed van de Franse bezetter die streefde naar grotere en meer overzichtelijke bestuurseenheden. Het grootste deel van het bisdom werd weer bij het bisdom Luik gevoegd. Het gedeelte van het bisdom dat deel uitmaakte van het Bataafs Gemenebest werd toegevoegd aan het apostolisch vicariaat Grave-Nijmegen, dat in 1853 deel ging uitmaken van het opnieuw ingestelde bisdom 's-Hertogenbosch.

Deze situatie duurde voort onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Vanwege de verdeling van Limburg tussen Nederland en België na de Belgische Opstand van 1830 en het Verdrag van Londen (1839) was het noodzakelijk geworden om in de nieuwe Nederlandse provincie Limburg een eigen kerkelijk bestuur in te richten. Dat gebeurde op 18 december 1840 met de instelling van het apostolisch vicariaat Limburg.

De Sint-Christoffelkathedraal in Roermond vanaf de Markt

In 1853, met het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland, werd het mogelijk om weer in heel Nederland bisdommen op te richten. Zo werd het vicariaat Limburg na dertien jaar herdoopt tot het (tweede) bisdom Roermond, ditmaal als onderdeel van de heropgerichte kerkprovincie aartsbisdom Utrecht.

Zo werd de oude zetel van Roermond uit 1559 (die stand had gehouden tot 1801) hersteld en kon de Sint-Christoffelkerk in Roermond haar functie van kathedraal (bisschopskerk) na 42 jaar weer terugkrijgen, een functie die deze kerk sinds 1661 vervulde.

Door de steeds verdergaande secularisatie en het verminderde kerkbezoek heeft het bisdom in recente jaren verschillende reorganisaties moeten doorvoeren. Het aantal dekenaten is in de laatste paar jaren teruggebracht van 24 naar 13. Zo fuseerden in 2008 de dekenaten Venray en Gennep, werden in 2009 en 2010 de dekenaten Meerssen en Brunssum opgeheven en fuseerden in 2012 de dekenaten Helden en Horst. De overgebleven dekenaten in het bisdom Roermond zijn in alfabetische volgorde: Gulpen, Heerlen, Horst, Kerkrade, Maastricht, Roermond, Schinnen, Sittard, Susteren, Thorn, Venlo, Venray en Weert.[5] Overigens is het aantal dekenaten in het bisdom Roermond nog steeds groter dan in alle andere Nederlandse bisdommen bij elkaar.

Ook het aantal kerken neemt gestaag af[6], waarbij vooral kerken uit de 20e eeuw in stedelijke gebieden getroffen worden. Dorpskerken worden zoveel mogelijk ontzien in verband met hun bindende rol binnen de dorpsgemeenschappen. Tussen 1992 en 2011 sloten 44 kerken in Limburg.[7] Deze trend heeft zich sedertdien onverminderd voortgezet. Eind 2016 telde het bisdom 310 kerkgebouwen. Het aantal parochies bedroeg 302, bediend door 145 priesters, 37 diakens en 4 pastoraal werkers. Het gemiddelde aantal kerkgangers per weekend bedroeg 36.832.[3]

Verder kampte het bisdom met een begrotingstekort door teruglopende inkomsten. Dit noopte bisschop mgr. Harrie Smeets ertoe in 2019 een kwart van het personeel van het bisdom te ontslaan en twee van de drie kantoorgebouwen te sluiten. Ook werden de diocesane pastorale dienst en de opleiding voor cathechisten opgeheven.[8]

Op 11 april 2014 erkende het bisdom dat de een jaar eerder overleden bisschop Joannes Gijsen tussen 1958 en 1961 twee minderjarige jongens misbruikte. Het was de eerste maal in de geschiedenis dat een klacht tegen een bisschop inzake seksueel misbruik door de katholieke kerk in Nederland gegrond verklaard werd. Bisschop Wiertz bood voor deze feiten zijn excuses aan de slachtoffers aan.[9][10]