Bestuursdwang

De overheid kan kiezen tussen een last onder bestuursdwang, een last onder dwangsom of een bestuurlijke boete. De last onder dwangsom en de bestuurlijke boete zijn nieuwe instrumenten voor de overheid, die bestonden 20 jaar geleden nog niet. Zij hadden voordien alleen de mogelijkheid voor het opleggen van een last onder bestuursdwang. Politiedwang bestaat al eeuwen.

Het is lastig om de wet te kennen. Vooral datgene wat niet mag op grond van gemeentelijke en provinciale wetgeving, is vaak niet goed bekend. Daarom doen burgers al eeuwen dingen die in strijd zijn met de geldende regelgeving. De overheid, die verplicht is om de wet te handhaven, moet soms ingrijpen. Dit geldt, vanwege het lokale karakter van de voorschriften, vooral voor gemeenten en provincies. Het gaat dan vaak om bouwen zonder bouwvergunning of het beginnen van een bedrijf zonder milieuvergunning. Daarbij gaat het vooral om het veroorzaken van overlast of irritatie bij de omwonenden. Tegenwoordig gaat het ook om het op een verkeerd moment aan de weg zetten van vuilniszakken. Men handelt in overtreding van de wet. Van oudsher hebben provincies en gemeenten daarom de bevoegdheid gehad om bestuursdwang toe te passen. Dat ingrijpen betekent dan het daadwerkelijk ongedaan maken van datgene wat de irritatie veroorzaakt, dus: slopen van de illegale bouwwerken, sluiten van het illegale bedrijf of weghalen van de vuilniszakken. In eerste instantie moet de overtreder dat doen, in tweede instantie doet de overheid het. De overheid neemt bijvoorbeeld een sloper in de arm, sluit de elektriciteit van het illegale fabriekje af, neemt de vuilniszakken mee op een ander tijdstip dan dat de vuilniswagen langskomt. De kosten die daarmee gemoeid zijn, worden op de overtreder verhaald.

Het zomaar slopen van een schuurtje in de achtertuin kan natuurlijk niet. Stel dat de overheid ongelijk heeft, dat het schuurtje er gewoon mag staan. Daar moet de rechter dan een oordeel over kunnen geven. Daarom moet de overheid eerst een last onder bestuursdwang opleggen. Dat wil zeggen dat de overheid degene die de regels overtreedt, bij beschikking gelast om de overtreding van de rechtsregels binnen een bepaalde termijn weer ongedaan te maken. Als iemand van een huurhuis een illegaal schuurtje heeft gebouwd, trekt de overheid ook bij beschikking bij de eigenaar van het perceel aan de bel: u bent eigenaar en u kunt het niet laten gebeuren dat uw huurder illegale dingen doet. U moet hier wat aan doen! De overheid gelast de betrokkenen dus om de situatie weer in orde te brengen. Dit is een besluit waartegen bezwaar en beroep openstaat. Betrokkenen kunnen de zaak dus aan de bestuursrechter voorleggen en daarmee voorkomen dat de overheid ten onrechte overgaat tot toepassen van bestuursdwang.

Laat iedereen het aankomen op optreden door de overheid, en vindt de rechter het ook goed, dan moet dat ook gebeuren: de overheid gaat bestuursdwang toepassen. Zij neemt een aannemer in de arm om het schuurtje te slopen. Dit wordt dan door een deurwaarder aangekondigd. Men krijgt nog een keer de gelegenheid om het zelf te doen. De kosten die gepaard gaan met de toepassing van bestuursdwang, worden dan verhaald op de overtreder. Over die vordering is dan weer een juridische procedure mogelijk, omdat voor het kostenverhaal een beschikking vastgesteld moet worden.