Bedreigde taal

In het algemeen zijn er drie oorzaken aan te wijzen waardoor een levende taal dreigt uit te sterven:

• Het uitsterven van de etnische groep die de taal spreekt.
• Gedwongen verschuiving: de sprekers wordt van bovenaf een andere taal opgelegd. Dit was veelal het geval tijdens de Europese kolonisaties.
• Vrijwillige verschuiving: de sprekers schakelen vrijwillig over op een andere (meestal in hetzelfde taalgebied dominante) taal. Iets dergelijks voltrekt zich momenteel in Ierland, Noorwegen, Zweden en Finland.

Hoewel er geen officiële maatstaf is om te bepalen of een levende taal bedreigd is, zijn er drie criteria te onderscheiden die als uitgangspunt genomen kunnen worden:

• Het aantal in leven zijnde moedertaalsprekers en/of zij die de taal vloeiend spreken;
• De gemiddelde leeftijd van deze sprekers;
• Het percentage van de nieuwe generatie dat de taal nog als moedertaal, dan wel vloeiend leert.

Sommige talen, zoals in Indonesië, hebben tienduizenden moedertaalsprekers en zijn toch bedreigd, doordat de jongere generatie massaal overschakelt op het Standaard Indonesisch (of Maleisische varianten).

Daarentegen kan een taal met slechts honderd sprekers springlevend zijn, als dit de eerste taal van een gemeenschap is en zij ook door jongeren in die gemeenschap aanvaard en gesproken wordt. Een voorbeeld hiervan is het Andamanees.

Op basis van de hierboven genoemde uitgangspunten en de uitzonderingen daarop kan een schaalverdeling gemaakt worden als maatstaf voor de ernst van de bedreiging van bepaalde talen. Schaal 1 betekent "onveilig". Vanaf schaal 2 is er echt sprake van een bedreigde taal. Een taal op schaal 5 is volledig uitgestorven.

1. Potentieel bedreigd

Dit zijn talen met een relatief groot aantal moedertaalsprekers, ook onder jongeren. De taal is echter over het algemeen geen officiële (overheids) taal, en het gebruik ervan wordt van overheidswege weliswaar erkend maar niet of nauwelijks gestimuleerd. Voorbeelden zijn het Iers, Reto-Romaans, Wit-Russisch, Koerdisch, Yucateeks Maya en Baskisch. Hoewel al deze talen officieel worden erkend, is het aantal moedertaalsprekers de laatste honderd jaar sterk afgenomen of dreigt op korte termijn af te nemen. Ze worden meestal beschouwd als inferieur aan de in hetzelfde taalgebied dominante taal, of als weinig meer dan minderwaardige dialecten hiervan gezien. Ook wordt er vaak niet in onderwezen.

2. Bedreigd

De taal wordt weliswaar nog doorgegeven aan jongere generaties, maar slechts in een klein gedeelte van een veel groter taalgebied. Voorbeelden zijn het West-Vlaams, Belgisch Limburgs, Oppersorbisch, Sardijns, Welsh, Romeyka en Aramees.

3. Ernstig bedreigd

Enkele leden van de jongere generatie beheersen de taal nog, maar niet meer als hun moedertaal. Zij spreken de dominante taal in het betreffende taalgebied het beste. Voorbeelden zijn het Saterfries, Nedersorbisch en Bretons.

4. Bijna dood

Naast eventueel een of enkele vreemde taalsprekers zijn er nog een paar oudere moedertaalsprekers over. Hun aantal is zo gering dat overleving van de taal zeer onwaarschijnlijk is. Voorbeelden zijn het Lijfs, dat volgens sommige bronnen zelfs al uitgestorven is, het Unserdeutsch, het Dyirbal. Deze taal heeft volgens bronnen nog ongeveer 5 moedertaalsprekers.

5. Dood

Het Eyak is kort geleden uitgestorven. Andere voorbeelden zijn het Polabisch en Oebychs.

Sommige talen die reeds uitgestorven waren of waar uitsterven voor dreigt, wordt nieuw leven ingeblazen. De bekendste voorbeelden zijn het Cornisch en Hebreeuws.

10. Chamicuro

Volgens een studie uit 2008 zijn er nog maar 8 mensen die Chamicuro spreken.[4] De taal wordt in Peru gesproken door oudere mensen. De kinderen uit de regio spreken Spaans.

9. Dumi

Dumi is een ‘’Kiranti’’ taal. Dit betekent dat deze taal deel uitmaakt van de Tibeto-Birmese taalfamilie. Slechts acht mensen spreken nog Dumi. Er zijn wel veel boeken geschreven over de grammatica en syntaxis van deze taal.

8. Ongota/Birale

Deze taal loopt grote kans om te verdwijnen. Alleen nog zes oude mensen spreken Ongota in een klein dorpje op de westoever van de rivier de Weito, in Ethiopië. Aan de universiteit van Addis Abeba wordt onderzoek verricht naar Ongota.[5]

7. Liki

Bij de kust van Indonesië liggen de eilanden Sarmi en Jayapura Kabupaten. Daar spreken slechts vijf mensen Liki. In het verleden gebruikten alle kerkfunctionarissen uit deze regio het Liki.

6. Tanema

Op de Salomonseilanden spreken vier mensen Tanema. De meeste mensen die deze taal spraken, gebruiken nu het Piji of het Teanu, beide populaire talen in regio. Een paar werkwoorden in het Tanema: laro (zwemmen), la vamora (werken), en la munana (liggen).

5. Njerep

Het is een Bantoetaal uit Nigeria. De taal werd ooit gesproken in Kameroen. Bij Mambila zijn er nog vier mensen die het Njerep spreken. Verder spreken de meeste mensen het Ba of het Mvop.

4. Chemehuevi

Volgens optimistische schattingen kan men in het Mid-Westen van de Verenigde Staten nog drie mensen vinden die deze taal spreken. De Chemehuevi-stam bestaat nog wel, maar gebruikt haar taal nog nauwelijks. Hucip betekent oceaan en kaiv is berg.

3. Lemerig

Deze taal komt voor op Vanuatu, een eiland in de Stille Oceaan, 1800 kilometer van Australië. Er zijn nog twee mensen die Lemerig vloeiend spreken. De taal is opgebouwd uit vier verschillende dialecten die waarschijnlijk allemaal uitgestorven zijn.

2. Kaixana

Ooit spraken 200 mensen deze taal, in een dorp aan de rivier de Japura in Brazilië. Maar daarna kwamen de Portugese landverhuizers. Nu is er nog maar één persoon die Kaixana spreekt.

1. Taushiro

Het Taushiro is een isolaat. Het komt naar verluidt voor aan de rivier de Tigre in Peru. Daar is nog één mens die het Taushiro beheerst.

• Dode taal
• Minderheidstaal
• Lijst van talen van de wereld

• Endangered languages, UNESCO.