Aulus Cornelius Celsus

Hij leefde in het tijdperk van Tiberius (14 tot 37 n.Chr.). Waarschijnlijk was hij een intellectuele Romein, ook al wordt er ook gesuggereerd dat hij Spaans, Gallisch of Italiaans zou zijn.[1] Aulus Cornelius Celsus was een man die zich thuis voelde in alle takken van de wetenschap. Dit talent liet hij naar voren komen in zijn encyclopedie, waarvan de titel Artes wordt aangenomen. Wat de oorspronkelijke naam van deze encyclopedie was, weten we niet.[1] Het is niet duidelijk of Celsus zelf de geneeskunde ooit in de praktijk heeft beoefend.[1] Over het verdere leven van Celsus is weinig of niets bekend.[2]

De oorspronkelijke Artes behandelde zes verschillende onderwerpen, namelijk landbouw, krijgskunde, retorica, filosofie, recht en geneeskunde.[1][2][3][4][5] Helaas is een groot deel van deze encyclopedie verloren gegaan. Alleen de acht boeken over de geneeskunde zijn bewaard gebleven, deze vormde de boeken 6 tot en met 13 uit de hele encyclopedie. Deze acht bewaarde boeken worden samen de De Re Medicina genoemd.[1][2][3][4][5] Van de rest van de encyclopedie zijn slechts kleine stukken tekst teruggevonden, waardoor deze onderwerpen te herleiden zijn.[1]

Waarschijnlijk gingen de eerste vier boeken van de gehele encyclopedie over landbouw. Daarna kwamen de acht boeken van de De Re Medicina. Daarnaast waren er waarschijnlijk 6 boeken over de filosofie. Het is niet bekend uit hoeveel boeken de andere onderwerpen bestonden.[3]

De medicina

De eerste vier boeken van De Re Medicina gaan over hoe de gezondheid in stand gehouden kan worden en hoe een slechte gezondheid verbeterd kan worden door middel van voeding, rust, massage en allerlei smeerseltjes. Het begint met een inleiding over de geschiedenis van de geneeskunde. Deze inleiding is van grote waarde, omdat veel van de werken over vroegere geneeskunde verloren zijn gegaan. Het eerste geeft verschillende beschrijvingen voor gezonde en zieke mensen en houdt daarmee rekening met bijvoorbeeld verschil in leeftijd, maar ook het verschil in seizoenen.Het tweede boek beschrijft hoe men gezond kan blijven in verschillende periodes van het leven, maar ook in verschillende seizoenen van het jaar. Het bevat een lijst met allerlei methodes om bepaalde kwalen en ziekten tegen te gaan. Het derde boek gaat over acute en chronische ziekten die het hele lichaam treffen zoals de griep. Het vierde boek beschrijft ziektes en afwijking die invloed hebben op delen van het lichaam. Celsus dacht dat je dit kon bereiken door de juiste voeding, genoeg rust, massages en bepaalde crèmes. Deze vier boeken worden de Diaiêtikê genoemd.[3]

De twee boeken die hierop volgen vormen een beschrijving van allerlei medicijnen die bepaalde ziektes kunnen voorkomen en genezen. Deze twee boeken heten de Pharmakeutiké. Het vijfde boek gaat over de afweging van verschillende soorten wonden en zweren in het algemeen. Het zesde gaat over ziekten die één deel van het lichaam beïnvloeden en beschrijft goedgekeurde methoden om dit te behandelen[3]

In de laatste twee boeken wordt het onderwerp chirurgie besproken door Celsus. Deze boeken werden de Cheirourgia genoemd. Het zevende boek gaat over chirurgie.Volgens Celsus moet een chirurg jong zijn; zijn hand moet krachtig, vast en nooit trillend zijn; links en rechts moeten evenveel kunnen; zijn ogen moeten een scherp en helder zicht hebben; hij moet niet afgeleid worden. Het achtste boek gaat over verschillende typen breuken en ontwrichtingen.[3]

Het opvallende aan Celsus boeken over de geneeskunde is dat hij niet alleen behandelingen met medicijnen beschreef zoals de Grieken dat deden, maar ook open stond voor alternatieve methoden. Hiermee lijkt hij de weg tussen het rationalisme en empirisme in te slaan.[2][5]

Celsus gebruikt in zijn encyclopedie vaak Griekse termen of Griekse manieren van schrijven. Dit is erg opvallend, omdat Romeinen anders schrijven dan Grieken. Celsus schreef dus niet volgens de Romeinse standaard, dit kan een van de redenen zijn waarom zijn werk niet zo populair was onder zijn tijdgenoten.[1] Celsus’ boeken waren elegant geschreven en ze waren dan ook eeuwenlang succesvol.[2]

De Artes was het eerste geneeskundige boek geschreven in het Latijn dat nu nog intact is. De eerste zin van de Artes is als volgt Ut alimenta sanis corporibus agricultura, sic sanitatem aegris medicina promittit. Dit betekent: zoals de landbouw voeding belooft aan gezonde, belooft de geneeskunde gezondheid aan zieke lichamen. Het valt meteen met de deur in huis.[5]

Volgens Celsus is het wreed om in gevangene te snijden om te zien hoe het lichaam er van binnen uitziet. Dat heeft ook geen zin, omdat de samenstelling van het lichaam verandert als je het opensnijdt. Als er bij een gewond persoon in het lichaam te kijken is mag dit wel, ter bevordering van de kennis van de menselijke anatomie.[5]

Zijn beschrijving van het gezonde leven is streng maar duidelijk. Hij gebruikt de klassieke vertelwijze waarbij hij welgevormde praktische zinnen maakt zonder een overbodig woord.[5]

Celsus geeft ook een klinische, maar uiterst plastische beschrijving van de methode waarop pijnpunten uit het lichaam kunnen worden verwijderd.[5]

Quintilianus noemde Celsus een mediocri vir ingenio ofwel een man van middelmatige intelligentie. Waarschijnlijk was dit gewoon een uiting van zijn ergernis over het feit dat Celsus de retorica als een van de vele vakken zag in plaats van iets bijzonders.[5]

• De geneeskunst, ingeleid, vertaald en van noten voorzien door John Nagelkerken, Julius Roos, Theo van de Wiel en Jacqueline König, 2017, ISBN 9789463400978