Associatie (psychologie)
Bij associatie worden in gedachten verschillende dingen met elkaar in verband gebracht. Het gelegde verband kan wel of niet terecht zijn. Een associatie is vaak gebaseerd op een veralgemenisering of op een vooroordeel. In de associatieve of symbolische poëzie wordt vaak gebruikgemaakt van associaties.
In de psychoanalyse wordt "vrije" associatie gevraagd aan de cliënt, om inzicht te krijgen in dieperliggende motieven en ervaringen. De cliënt moet "zonder nadenken" zeggen wat hem te binnen schiet bij het horen van een naam of een begrip. Het is dan aan de therapeut om daar een patroon of verklaring in te ontdekken.
Associëren is het in gedachten vrijelijk verschillende zaken met elkaar in verband brengen teneinde dieperliggende of onbewuste motieven of beweegredenen in kaart te brengen. De uitkomsten blijken vaak inzicht te kunnen bieden in patronen van gedrag, overtuigingen, cultuurwaarden of anderszins. Deze inzichten zijn niet feitelijk waar of juist maar blijken veelal indicatief te zijn voor patronen van gedrag. Reflecteren hierop kan een waardevolle bijdrage leveren aan (het ontwikkelen van) meer zelfinzicht of het objectiveren van ontstane overtuigingen.
Voorbeelden
Een rechtstreekse associatie:
- Een bepaald muziekstuk kan een associatie oproepen met een bepaalde situatie of een bepaalde persoon.
- Restaurants hebben altijd met eten te maken.
- Om een diploma te halen moet je studeren.
Indirecte associatie:
- Dit is een uitspraak van een politicus → Veel politici liegen → Dus deze uitspraak is een leugen
- Die man is erg rijk → Wie rijk is kan dure dingen kopen → Het horloge van die man zal wel erg duur zijn
- Waarom wordt Sinterklaas in een lied een kapoentje genoemd? De volgende associaties kunnen een rol spelen:
- Sinterklaas is een bisschop, daarom celibatair en heeft dus geen seksuele omgang; een kapoen is een gecastreerde haan en heeft dus eveneens geen seksuele omgang.
→ Sinterklaas is dus een soort kapoen. - Sinterklaas heeft een rode jas aan; een kapoentje is een lieveheersbeestje en heeft eveneens een rood "jasje" aan.
→ Sinterklaas is dus een soort kapoentje.
- Sinterklaas is een bisschop, daarom celibatair en heeft dus geen seksuele omgang; een kapoen is een gecastreerde haan en heeft dus eveneens geen seksuele omgang.
Een reeks opeenvolgende associaties:
- De lijm moet eerst nog drogen → Als het buiten weer droog is zal de zon ook wel gaan schijnen → Tijdens mijn laatste vakantie was er veel zon → Ik zou best op vakantie willen → De buren zijn ook op vakantie → Zal ik de buren uitnodigen voor mijn verjaardag? → enzovoort
Een droom kenmerkt zich door een snelle opeenvolging van associaties. Achteraf is vaak moeilijk te volgen waarom de koppelingen die tijdens de droom ontstonden als logisch ervaren werden.