Andrzej Wajda

Wajda was de zoon van een Poolse cavalerie-officier, een van de slachtoffers van de massamoorden in Katyn. Op zestienjarige leeftijd werd Wajda lid van de Armia Krajowa, het nationalistische verzetsleger in Polen. Na de oorlog studeerde hij voor kunstschilder aan de academie van fijne kunsten in Krakau.

In 1950 besloot hij filmmaker te worden en volgde hij lessen aan de filmschool van Łódź, waar filmregisseur Aleksander Ford leraar was. Na in 1952 te zijn afgestudeerd ging hij bij Ford aan het werk als zijn assistent bij de opnames van de film Piątka z ulicy Barskiej (1954). In 1955 maakte hij zijn filmdebuut met de anti-oorlogsfilm Pokolenie (1955), waarin hij de gevolgen van de oorlog laat zien in de ontgoochelde Poolse jeugd. Samen met zijn twee volgende films, Kanał (1957) en Popiół i diament (1958) vormde deze film een trilogie, waarin Wajda zich verzette tegen blind patriottisme en vraagtekens zette bij het verheerlijken van helden. In deze trilogie liet hij ook de verbittering en de desillusie zien van het nationalistische verzet, waarmee hij tegelijk verhulde kritiek leverde op het communistische regime. De eindscène van de film Kanał heeft een verhulde anti-Sovjetboodschap. Critici vonden daarentegen dat Wajda de rol van het linkse verzet in de trilogie groter maakte dan ze in werkelijkheid was geweest. De hoofdrol werd in twee van deze films gespeeld door de jonge acteur en antiheld Zbigniew Cybulski.

De Tweede Wereldoorlog werd het hoofdmotief in veel van zijn films, maar hij werkte in een grote verscheidenheid aan films, waaronder romantische films, epossen en komedies. In Lotna (1959) wijst hij op de nutteloosheid van nobele tradities door een veldslag te laten zien tussen een overbodige Poolse cavaleriegroep en Duitse tanks. Ook in Popioły (1965) en Krajobraz po bitwie (1970) zijn de zinloosheid van heldendom en de gevolgen van oorlog vaste thema's, maar deze films spelen zich af in een verder verleden. Wszystko na sprzedaż (1969) wordt beschouwd als zijn meest persoonlijke film. De film is opgedragen aan Cybulski, de acteur die in zijn eerste films speelde en in 1967 op jonge leeftijd omkwam door een val onder een trein op het station van Wrocław.

In de jaren zeventig, waarin de Poolse politiek in rumoerige tijden verkeerde, schaarde Wajda zich achter de Solidarność van Lech Wałęsa en tegenover het communistische regime met de films Człowiek z marmuru (1976), het vervolg Człowiek z żelaza (1981), waarin Wałęsa te zien is als zichzelf, en Bez znieczulenia (1978). In Człowiek z marmuru volgt hij een metselaar, in Bez znieczulenia een journalist. Na de massale stakingen in Polen werd Wajda uit zijn studio gezet en werd hij in 1983 gedwongen ontslag te nemen als voorzitter van de filmmakersvereniging. Wajda vertrok naar Frankrijk, waar hij de film Danton opnam.

In 1989 keerde hij terug naar Polen, waar hij artistiek directeur werd van het Teatr Powszechny, het officiële theater van Warschau. Dat jaar werd hij tevens gekozen tot senator van zijn land. Hij bekleedde dat ambt tot 1991. In 2000 kreeg Wajda een ere-Oscar voor zijn bijdragen aan de cinema, die hij doneerde aan de Jagiellonische Universiteit van Krakau. In 2006 kreeg hij de Gouden Ere-Beer op het Filmfestival van Berlijn.

In 2007 maakte hij op 80-jarige leeftijd een film over de moord op Poolse officieren door de Sovjets in Katyń in 1940 (die ook zijn vader het leven had gekost) en over de wijze waarop hiermee in het communistische Polen omgegaan werd.

Wajda is vier keer getrouwd geweest. Zijn derde vrouw was de actrice Beata Tyszkiewicz. Later was hij getrouwd met de actrice en kostuumontwerpster Krystyna Zachwatowicz. Hij overleed op 9 oktober 2016 op 90-jarige leeftijd.[1]

• (en)  Andrzej Wajda in de Internet Movie Database

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Andrzej Wajda op Wikimedia Commons.