Algerijnse Oorlog

Algerije kan als een speciaal geval beschouwd worden in de golf van dekolonisaties sinds de Tweede Wereldoorlog. Algerije had geen traditie van nationale onafhankelijkheid. Het gebied was in de jaren 30 van de 19e eeuw veroverd op het in verval geraakte Ottomaanse Rijk. In dit gebied woonde een aanzienlijke minderheid van kolonisten van Franse en andere Europese afkomst (ca. 10% van de bevolking; de pieds-noirs). Algerije werd niet beschouwd als kolonie, maar als gewoon Frans grondgebied (onder de naam Frans-Algerije), al werd de meerderheid van Arabieren en Berbers stemrecht onthouden.

Op 8 mei 1945 werd ook in Algerije het einde van de Tweede Wereldoorlog gevierd. Hierbij werd in Sétif een vlaggenparade gehouden met de vlaggen van de overwinnaars van de oorlog. Er werden echter ook vlaggen van de onafhankelijkheidsbeweging meegevoerd. De Franse oproerpolitie eiste de verwijdering van deze vlaggen en schoot met scherp in de menigte. Hierop kwam het in Sétif tot een volksopstand waarbij door genadeloze tegenacties van het Franse leger en paramilitaire pied-noirs tussen de 1.020 (officiële Franse cijfer) en 45.000 (officiële opgave van de huidige Algerijnse regering) doden vielen. Historici gaan tegenwoordig uit van een schatting van 6.000 doden. Dit voorval is bekend geworden als het Bloedbad van Sétif en Guelma en vormde een belangrijk keerpunt in de Frans-Algerijnse relaties.

Toen Frankrijk in 1954 verpletterend werd verslagen bij Dien Bien Foe (Vietnam), was de Franse lust om te koloniseren voorbij. In 1952 kwam Gamal Abdel Nasser in Egypte met een staatsgreep aan de macht en het dekolonisatievirus stak nu ook Afrika aan: overal ontstonden onafhankelijkheidsbewegingen. Vandaar dat Frankrijk maar wat graag de onafhankelijkheid gaf aan Tunesië en aan het protectoraat Marokko (1956): het risico in nog een overzeese oorlog te worden meegesleept was te groot.

Op 1 november 1954 begon het Algerijnse bevrijdingsfront Front de Libération Nationale (FLN) de onafhankelijkheidsoorlog. De Egyptische president Nasser steunde de Algerijnse guerrilla actief; er werden aanslagen gepleegd op Franse Algerijnen. Toen diezelfde Nasser in 1956 het Suezkanaal bezette, kwamen Engelse en Franse troepen tussenbeide om het Suezkanaal te heroveren. De Fransen en Engelsen ondervonden weinig militair verzet, maar werden door de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie teruggefloten. Die konden dat doen vanwege de verarming en verzwakking van beide Europese mogendheden na twee wereldoorlogen. Nasser werd de grote held van het Arabische nationalisme, koren op de molen van de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijders.

Vanaf 1956 kreeg het FLN daarbij steun van de buurlanden Tunesië en Marokko, die toen net onafhankelijk van Frankrijk waren geworden. De Franse troepenmacht, waaronder het Vreemdelingenlegioen, werd tot 500.000 man uitgebreid en bracht grote delen van het land onder controle. Het lukte Frankrijk echter niet het FLN geheel uit te schakelen. De opstand ontaardde daarna in een spiraal van terreur en keiharde repressie, waarbij aan beide kanten geen middel werd geschuwd. Algerijnse gevangenen werden bijvoorbeeld op grote schaal gemarteld door het Franse leger. Omgekeerd opende het FLN in 1958 een tweede front in Frankrijk. Een niets en niemand ontziende bommencampagne met vele burgerdoden moest de steun van bevolking voor de oorlog ondermijnen.

De Franse Algerijnen, de zogeheten colons of pied-noirs, hielpen met hun stem generaal De Gaulle bij presidentsverkiezingen in 1958 aan de macht komen, het begin van de Vijfde Republiek. Ze hadden hun hoop op hem gevestigd, omdat hij als held van de Tweede Wereldoorlog een reputatie van standvastigheid in de verdediging van de eer van Frankrijk had. De Gaulle constateerde na zijn aantreden echter dat de situatie hopeloos was en trok daaruit de conclusie die hij in het landsbelang achtte: hij begon onderhandelingen met de rebellen. Wereldwijd won de dekolonisatiegedachte veld én de Verenigde Staten oefenden zware druk uit op de koloniserende landen om zich terug te trekken. De onafhankelijkheidsoorlog leidde ook in Frankrijk tot heftige spanningen onder de bevolking. Bij een referendum in Frankrijk in 1961 stemde 78 % van de Franse bevolking voor de onafhankelijkheid van Algerije, zeer tot ongenoegen van het Franse leger en de kolonisten.

Aan Franse kant kwamen 17.500 soldaten om het leven; bij het FLN kwamen ongeveer 300.000 strijders om het leven. Over het totaal aantal omgekomen Algerijnen lopen de schattingen uiteen van 350.000 (Franse bronnen) tot 1,5 miljoen (Algerijnse bronnen).

Na de onafhankelijkheid liet Frankrijk de Algerijnen die aan Franse kant hadden gestreden, de zogenaamde harkis, aan hun lot over. Door de FLN werden deze mannen gezien als collaborateurs. Tussen de 30.000 en 150.000 van hen werden vermoord. Sommigen werden levend verbrand. Anderen werden gecastreerd of in stukken gesneden, waarna hun vlees aan de honden gevoederd werd. 91.000 harkis verlieten Algerije en vestigden zich in Frankrijk, waar zij een schamel bestaan leiden.

• Npogeschiedenis.nl: Oktober 1961 200 doden in Parijs

Zie de categorie Algerijnse Oorlog van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.