Alfred Jarry

Jarry was het tweede en laatste kind van Anselme Jarry en Caroline Jarry (geb. Quernest). Zijn vader was textielfabrikant en de familie bezat verschillende panden in Laval. Na faillissement van zijn onderneming in 1879 werd Anselme vertegenwoordiger van andere textielfabrikanten. Het huwelijk klapte en Caroline nam Alfred en zijn zus Charlotte mee naar het Bretonse Saint-Brieuc. In 1888 volgde de verhuizing naar haar geboorteplaats Rennes. Op de middelbare school in deze stad ontmoette Jarry zijn medeleerlingen Charles en Henri Morin. Met hen werkte hij aan toneelstukken over hun leraar natuurkunde Félix-Frédéric Hébért ('Hébé'), de figuur die later uit zou groeien tot Ubu, en waaraan Jarry zijn grootste bekendheid dankt.

Jarry is de bedenker van de 'patafysica ('gespeld met een apostrof aan het begin om voor de hand liggende woordspelingen te voorkomen'). Hij leende van Ubu Roi zijn ‘wetenschap van de ’Patafysiek’ om deze hierop aan het romanpersonage Dr. Faustroll toe te bedelen in een postuum gepubliceerde roman. Jarry ontwikkelde zijn wetenschap der wetenschappen verder in novellen, gedichten en essays. Zowel Jarry als de ’patafysiek bleven controversiële onderwerpen in de Franse literatuur, van het symbolisme tot het existentialisme. Tegenstrijdige loftuitingen ontving hij van Apollinaire, Max Jacob, André Breton, André Gide, Antonin Artaud en Raymond Queneau.

Alfred Jarry op de fiets

Jarry was bevriend met de symbolisten, die ook zijn artikelen uitgaven. Zoals zij was hij op de hoogte van de relatie tussen de klank en de verborgen suggesties van de taal, die een relatie suggereren tussen alle bestaande zaken. Hij werd meegesleept in het occultisme, liep mee met de Rozenkruisers, de satanisten en verwierf esoterische kennis die populair was in deze periode. Zonder er zelf enige tegenstelling in te zien, was hij ook gefascineerd door de nieuwste wetenschap, niet het positivisme zoals dat in zijn eigen land populair was, maar de tot de verbeelding sprekende experimenten van de jongste generatie Engelse uitvinders als Kelvin (over de relativiteit en nieuwe meeteenheden) en Charles Vernon Boys (het boek 'Soapbubbels and the Forces Which Mould Them') en de schrijver H.G. Wells. Jarry was gefascineerd door de dynamiek van het anarchisme dat, evenals de handelingen van Ubu roi, als doel had de gevestigde maatschappelijke structuren omver te werpen en op de ruïnes een nieuwe structuur te stichten.

Ubu Roi was bedoeld als shock-therapie voor het bourgeois-theater van zijn tijd. Jarry stelde verschillende radicale vernieuwingen voor. Sommigen hiervan zijn in Nederland pas in de jaren 1970 in zwang geraakt. Een aantal van zijn voorstellen waren:

• Het gebruik van eigentijdse of tijdloze kleding bij historische stukken
• Het gebruik van een neutraal decor
• Het gebruik van maskers om de invloed van steracteurs te neutraliseren

Jarry publiceerde zijn ideeën in een aantal essays en bracht ze deels ten uitvoering met de productie van Ubu Roi.

Er is maar een klein deel van het werk van Jarry in het Nederlands vertaald. Jan Slauerhoff vertaalde zijn Chanson de décervelage als het Ontherseningslied. Ubu roi wordt met enige regelmaat gespeeld in een Nederlandse vertaling en Gerrit Komrij vertaalde Le Surmâle voor uitgeverij Meulenhoff. Van 'Faustroll' verschenen in 1994 merkwaardig genoeg twee vertalingen. In 2016 verscheen een nieuwe Nederlandse vertaling.

In navolging van het Franse Collège de 'Pataphysique, dat zijn inspiratiebron vindt in het werk van Jarry, bestaat er een Nederlandse 'academie voor 'patafysica'.

• Visions actuelles et futures (1894)
• Les Minutes de sable mémorial (1894)
• César Antéchrist (1895
• Ubu roi (1896)
• L’Autre Alceste (1896)
• Paralipomènes d’Ubu (1896)
• Le Vieux de la montagne (1896)
• Les Jours et les Nuits (1897)
• Ubu cocu ou l'Archéoptéryx (1897)
• L’Amour en visites (1897)
• Gestes et opinions du docteur Faustroll, pataphysicien (1898, postuum gepubliceerd in 1911), roman.
• Petit Almanach (1898)
• L’Amour absolu (1899)
• Ubu enchaîné (1899)
• Messaline (1900)
• Almanach illustré du Père Ubu (1901)
• Spéculations, artikelen in La Revue blanche (1901)
• Le Surmâle (1901), roman.
• L’Objet aimé (1903)
• Pantagruel (1904, postuum gepubliceerd in 1911) opéra-bouffe naar het werk Gargantua en Pantagruel van Rabelais met muziek van Claude Terrasse)
• Ubu sur la Butte (1906)
• Par la taille (1906), opérette
• Le Moutardier du pape (1906), opéra-bouffe
• Albert Samain (souvenirs) (1907)
• La chandelle verte (1969), postume uitgave van zijn verzamelde tijdschriftartikelen

• 'Ontherseningslied'. Vertaald door Jan Slauerhoff, in Verzamelde gedichten deel 1, Den Haag 1947.
• Superman, een moderne roman (Le Surmâle). Vertaald door Gerrit Komrij. Amsterdam. Meulenhoff, 1970.
• Uburleske: Ubu Roi, Ubu Cocu. Vertaald door Dolf Verspoor. Amsterdam, De Bezige Bij, 2e druk, 1977, ISBN 90-234-0587-0.
• Ubu Koning (Ubu Roi). Vertaald door Pjeroo Roobjee (i.o.v. NTG), 1986.
• Roemruchte daden en opvattingen van Doctor Faustroll, patafysicus. Vertaald door Liesbeth van Nes. Amsterdam, Bananafish, 2016, ISBN 978-94-92254-00-9

• Jarry speelde een rol als trol in de Franse première van Ibsens Peer Gynt, uitgevoerd in het Théâtre de l'Œuvre in Parijs.

Zie de categorie Alfred Jarry van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.