Akagi (schip, 1927)

Tewaterlating te Kure in 1925

Op 27 mei 1942 - De Dag van de Marine, waarop Japanse matrozen admiraal Togo's overwinning in de Slag bij Tsushima op de Russen herdachten - nodigde vloot-admiraal Isoroku Yamamoto al zijn vlagofficieren uit voor een afscheidsfeest aan boord van de Yamato, het grootste slagschip ter wereld, zijn vlaggenschip. De volgende dag, 28 mei om 08u00 werd aan de mast van de Akagi de vlag gehesen, als sein voor de aanvalsmacht Kido Butai, om ten strijde te trekken. Terwijl in de Baai van Hiroshima overal de kreet "Banzai" weerklonk, werden de ankers gelicht. De Akagi, zijnde Nagumo's vlaggenschip, en de drie andere vliegdekschepen, Hiryu, Kaga en Soryu vormden de spits, gevolgd door de gehele Keizerlijke Vloot van Japan. Het duurde drie uur voor de laatste oorlogsbodem de Baai van Hiroshima uitgevaren was. De bevolking en de vissers op de vele boten wuifden hen uit.

De Akagi en de Kaga stonden onder direct bevel van admiraal Nagumo. De achterhoede, de Hiryu en de Soryu stonden onder bevel van schout-bij-nacht Yamaguchi. Op 28 mei vertrok de Noordelijke Strijdmacht onder bevel van Hosaguju en de invasievlootstrijdmacht voor Attu en Kiska uit Ominoto. Verder naar het zuiden vertrokken eveneens de transportschepen met de troepen voor Midway aan boord, geëscorteerd door de kruiser "Jintsu" en twaalf torpedobootjagers van de viceadmiraals Itchiki en Kondo.

Om 04.45 uur toen de Japanse vliegdekschepen nog zo'n 250 mijl ten noordwesten van Midway waren, werden de vliegtuigbemanningen aan dek geroepen. Admiraal Nagumo sprak de vliegers van de Akagi toe. Hij besloot met de woorden: "Hoewel van de vijand niet veel vechtlust te verwachten is, zal hij waarschijnlijk tot de aanval overgaan, als we met de invasie bezig zijn!" Ondanks dit vertoon van zelfvertrouwen, was Nagumo geneigd tot voorzichtigheid. De Akagi en de Kaga stuurden verkenningsvliegtuigen uit die elk sectoren van 300 mijl moesten verkennen. Twee vliegtuigen van de zware kruisers Tone en Chikuma moesten elk een afstand van 300 mijl vliegen, linksom draaien, 60 mijl vliegen en daarna terugkeren. Natuurlijk moesten ze meteen alarm geven, als ze vijandelijke Amerikaanse vliegdekschepen aantroffen.

De verkenningstoestellen van de Japanse schepen stegen om 16.30 uur op, behalve de twee toestellen van de Tone, die een half uur later opstegen, als gevolg van een storing aan de katapult. Eén verkenner van de Chikuma kreeg motorpech en moest om 18.35 uur terugkeren. De andere vliegtuigen kregen met slecht weer te kampen en keerden halverwege terug van hun zoektocht. De zware bewolking zorgde ervoor dat de aanvalsvloot verder kon opstomen, voorlopig zonder ontdekt te worden door de Amerikanen, maar ook werden de Amerikaanse vliegdekschepen niet gevonden.

Het doel van de Japanse vloot was het eiland Midway. Het was donker toen de Akagi de bommenwerpers lanceerde, op 4 juni 1942, 04.45 uur plaatselijke tijd. Om 05.00 uur waren de Japanse vliegtuigen onderweg naar Midway. Luitenant-ter-zee-vlieger Joichi Tomonaga, de grond-lucht-commandant van de Hiryu, was de aanvoerder van het Hiryu-luchtvlootsquadron Aichi D3A "Val"-type-bommenwerpers en Nakajima B5N2 "Kate"-type-bommenwerpers, die uitgerust waren met bommen en niet met vliegtuig-torpedo's, omdat de Amerikaanse oorlogsschepen nog niet ontdekt waren. Luitenant-ter-zee-vlieger Shoichi Ogawa voerde het bevel van het Akagi-Kaga- luchtmachteskader. Luitenant-ter-zee-vlieger Masaharu Suganomai was de aanvoerder van de Zerogroep, bestaande uit Mitsubishi A6M2 Zero's. Hun doel bestond erin, de basis Midway te vernietigen.

Amerikaanse Consolidated PBY Catalina-watervliegtuigen vlogen net boven het wolkendek en zagen onder hen, door de gaten in het wolkendek, het eskader Japanse vliegtuigen naar het eiland vliegen. De Catalina’s alarmeerden de basis vanaf 150 mijl afstand van het bedreigde Midway. Op Midway werd algemeen alarm geslagen en alle vliegtuigen, van welke type ook, kregen startbevel. Tegen 06.00 uur was alles wat vliegen kon opgestegen of toch startklaar. Ook de grondtroepen waren paraat en hadden in de duinen in schuttersputten, omringd met zandzakken en prikkeldraad, postgevat. De mitrailleurs stonden overal opgesteld om het invasieleger te beschieten. Onder het strandzand lagen landmijnen. Het zware luchtdoelgeschut werd eveneens bemand. Alle brandbare spullen, zoals olie- en benzinevaten werden in onderzandse bunkers weggestopt. Brandbestrijders en bluspompen stonden klaar om meteen de branden in te perken.

Om 06.29 uur bereikten Tomonaga's 36 "Val"s, 36 "Kate"s en hun dekkingsescorte van 36 Zero's Midway. Ze werden opgevangen door 27 verouderde Brewster F2A's. Deze Amerikaanse toestellen waren niet opgewassen tegen de snelle en wendbaarder Zero's van Suganamai. Hij zorgde ervoor dat ze Tomonaga's bommenwerpers niet konden bereiken. In het korte gevecht werden vijftien Buffalo's neergeschoten en van de twaalf die overbleven, waren er zeven zo toegetakeld, dat ze nooit meer konden vliegen. Ondanks het zware luchtafweer kwamen bommen neer op de depots, vliegvelden, op de elektriciteitscentrales en op de olietanks op het eiland. Een legerkantine werd eveneens door een neerstortend vliegtuig geraakt en ontplofte, zodat pakjes sigaretten (Lucky Strike) en bierblikjes in het rond vlogen. Vanwege het zware en hevige Amerikaanse luchtdoelgeschut, konden de Japanners hun aanval niet zo fel doorzetten als hun bedoeling was. Vele toestellen werden door granaatscherven geraakt of werden finaal in stukken geschoten. Het toestel van de Amerikaanse luitenant-vlieger D.D. Erwin werd met kogels doorzeefd en kon zich nauwelijks in de lucht houden. Hij lokte de Japanse toestellen met een list boven de Amerikaanse luchtverdediging. Drie Japanners werden neergeschoten, maar hijzelf moest het eveneens met zijn leven bekopen.

Luitenant-vlieger Tomonaga liet om 07.00 uur aan de Akagi weten dat een tweede aanval noodzakelijk was. De Vliegercorpschef en coördinator van de luchtvloot, kapitein-luitenant-ter-zee-vlieger Minoru Genda, dé specialist en architect van de aanval op Pearl Harbor, was net hersteld van koortsaanvallen en bevond zich aan boord van de Akagi. Hij stond in direct contact met zijn chef en admiraal Nagumo, die hem eerder als vriend beschouwde dan als zijn officier. Genda kreeg de beste zorgen aan boord van de scheepsartsen, om toch paraat te kunnen zijn tijdens de aanval op Midway, en vooral op de Amerikaanse vliegdekschepen. Genda liet Nagumo weten het tweede aanvalsplan uit te voeren, maar om 07.07 uur kreeg Nagumo op de Akagi een ander rapport, waarin gezegd werd dat Sand Island op Midway gebombardeerd was en dat er "uitstekende" resultaten waren bereikt. Een tweede aanvalsplan was al voorbereid en nog eens 108 vliegtuigen bemand met Nagumo's beste piloten, en met torpedo's uitgerust voor het geval de Amerikaanse vliegdekschepen ontdekt zouden worden, stonden gereed om op te stijgen. Hij hield deze vliegtuigen nog achter hand, voor in het geval de Amerikaanse vliegdekschepen ontdekt en verkend zouden worden. Maar voorlopig kwam er nog geen enkel bericht binnen.

Een beschadigde TBF Avenger van Midway

Omstreeks 07.10 uur naderden Amerikaanse vliegtuigen de Japanse vloot. Het betrof tien B-17 Flying Fortresses van Midway en Grumman TBF Avengers met torpedo's uitgerust. De Avengers vielen het eerst aan, omdat ze sneller waren dan de B-17's, en lanceerden hun torpedo's naar de Japanse vliegdekschepen. Diverse torpedo's liepen in de richting van de Akagi, maar het schip wist er drie te ontwijken, en de anderen ontliepen de rest. Er was geen enkele torpedo- of bomtreffer. De opgestegen Zero's schoten vijf Avengers neer en twee B-17's. Van de oorspronkelijke tien kwamen er maar drie toestellen op Midway terug. De mislukte aanval had toch een belangrijk resultaat teweeggebracht. De Japanners waren in verwarring gebracht en dat vertraagde de start van de tweede aanvalsgolf op Midway. Nagumo's verkenners waren al twee uur onderweg en er kwamen nog geen berichten binnen over Amerikaanse vliegdekschepen. Nagumo wist niet dat de USS Yorktown ontdekt was door de verkenner van de Tone, omdat diens radiozender niet goed werkte.

Admiraal Chuichi Nagumo

Admiraal Nagumo meende dus veilig te mogen aannemen dat er geen vijandelijke vliegdekschepen in de buurt waren en beval zijn eigen vliegdekschepen: "Vliegtuigen voor de tweede aanval gereedmaken om aanval uit te voeren!" Dit was naar de zin van commandant-vlieger en bevelhebber van de luchtmachtvloot Genda, maar dan voegde Nagumo er direct aan toe: "Opnieuw bewapenen met bommen!" Dit was niet naar de zin van Genda en hij protesteerde zeer beleefd, om deze verandering niet door te voeren. Hij had een vermoeden waar de Amerikaanse vliegdekschepen waren. Dat stichtte grote verwarring op de vliegdekken van de Akagi, Kaga, Soryu en Hiryu. Op de vliegdekschepen stonden al achttien "Kate"s gereed met torpedo's. Als de Amerikaanse vliegdekschepen waargenomen werden, konden ze onmiddellijk opstijgen, meende Genda. Maar Nagumo's beslissing werd tóch uitgevoerd en nu moesten 36 toestellen terug met de scheepsdekliften naar beneden gebracht worden. Genda voorzag een strategische blunder maar durfde de admiraal niet tegen te spreken. Het bleek achteraf een grove blunder van de Japanse vlootadmiraal te zijn. Objectief bekeken, scheen het een logische redenering. Wat konden torpedobommenwerpers tegen het eiland Midway uitrichten?

De Akagi maakt bochten om de B-17 bommenwerpers te ontwijken.

Terwijl de onderhoudsploegen de torpedobommenwerpers naar beneden brachten om ze te herbewapenen met bommen, kwam het bericht van het verkenningsvliegtuig van de kruiser Tone dat hij de vijandelijke vloot had ontdekt en ging verkennen. Nagumo vroeg wélke schepen het waren. Een half uur verstreek voordat hij antwoord kreeg, maar dat was dan ook een schreeuwend bericht dat er weer een Amerikaanse aanval naderde. Omstreeks 08.00 uur vielen de Amerikanen weer aan met zestien Dauntless duikbommenwerpers, afkomstig van Midway. Acht werden neergeschoten voordat ze de Akagi en Kaga bereikten. Ze werden gevolgd door 15 B-17 Flying Fortresses. Deze lieten hun bommen vallen vanaf een hoogte van 7000 meter, om niet zelf ten prooi te vallen van het Japanse luchtafweergeschut. Hun 250-kg bommen troffen geen van alle doel. De Japanse carriers draaiden in wijde S-bochten naar bakboord en dan weer naar stuurboord. Vanaf 7000 meter hoogte waren de grote Japanse vliegdekschepen maar kleine doelen.

Om 08.00 uur antwoordde de verkenner van de kruiser Tone, dat hij vijf kruisers en vijf torpedobootjagers had verkend. Om 08.30 uur meldde de andere verkenner van de kruiser Tone, dat hij nog vijandelijke schepen, kruisers en het allerbelangrijkste bericht, een vliegdekschip van het Yorktown-type had verkend. Rond hetzelfde tijdstip keerde de aanvalsgroep van Tomonaga bij de Japanse vliegdekschepen terug. Ze landden omstreeks 09.00 uur. Admiraal Nagumo achtte zich nu gereed om met het pas ontdekte vijandelijke vliegdekschip af te rekenen. Tegelijkertijd werd op de Akagi met de seinlamp aan alle gezagvoerders geseind om de koers naar het noorden te verleggen. Toen de laatste Zero geland was, zwenkte de Akagi van de boegwind af en gaf opdracht voor de hoogste gevechtssnelheid. De vloot liep nu 30 knopen en op alle vier vliegkampschepen werden de vliegtuigen herbewapend en volgetankt. De benedendekse vliegtuigen en degene die terug aan dek waren gezet, moesten wéér herbewapend worden, nu uiteindelijk met torpedo's. Bommen werden weer gedemonteerd en in plaats daarvan werden opnieuw torpedo's aangebracht. In de haast had het dekpersoneel geen tijd om de rondom de vliegtuigen neergezette bommen en benzinevaten te verwijderen en weer op hun bergplaats te plaatsen.

De vliegdekschepen onder vuur

Tegen 09.18 uur waren de meeste Japanse torpedovliegtuigen herbewapend en weer gereed om op te stijgen. Op de vliegdekken hadden de Akagi en Kaga ieder drie jagers en 21 torpedovliegtuigen klaarstaan, en de Hiryu en Soryu elk drie jagers en achttien torpedovliegtuigen. Dit was een luchtvloot van twaalf Zero-jagers en 78 torpedobommenwerpers, in totaal negentig toestellen voor de aanval, met daartussen de bommen en olievaten nog aan dek. Juist toen het bevel tot opstijgen werd gegeven, werd alarm geslagen. Vijftien Amerikaanse vliegtuigen kwamen aangevlogen naar de Japanse vloot. De Japanse piloten renden naar de toestellen en eveneens de dekploegen om te trachten die van de dekken weg te krijgen. De vliegtuigen stonden al warm te draaien, de wielspieën moesten nog verwijderd worden, en, de piloten moesten in hun cockpits gehesen worden en vastgegespt worden. Toen de aanval begon, stegen Zero's vanaf het vliegdek omhoog. Ondertussen kwamen nog radioberichten binnen op de Akagi dat er meer groepen Amerikaanse vliegtuigen onderweg waren naar hun vloot. Zowel admiraal Nagumo als kapitein-ter-zee Taichiro Aoki op de commandobrug van de Akagi, waren verbaasd en geschrokken. Er waren méér vliegtuigen dan één enkel vliegdekschip kon lanceren. Nagumo gaf de Soryu bevel een verkenner op pad te sturen om uit te zoeken, hoevéél Amerikaanse vliegdekschepen er nu echt waren.

John Waldrons' aanval

Het luchtafweergeschut van de Akagi

Om 09:20 zagen de vliegers van de USS Hornet (CV-8) en USS Enterprise (CV-6) twee grote rookpluimen achter de horizon. De vliegers van de USS Yorktown (CV-5) waren een uur later opgestegen, door de mindere snelheid die het vliegdekschip kon halen. De uitkijken van Nagumo's vliegdekschip zagen commander-luitenant-vlieger John Waldrons Douglas SBD Dauntless-torpedobommenwerpers aan stuurboord van de Akagi op zich afkomen. Toen ze binnen bereik waren, openden de luchtafweerkanonnen aan boord van al de kruisers, vliegdekschepen en torpedojagers het vuur. Veertien Amerikaanse vliegtuigen werden neergehaald. Ook John Waldrons toestel werd neergehaald, nadat hij zijn bom had gelost. De enige overlevende van de USS Hornet-aanvalsgroep, vaandrig George Gay stortte in zee. Hij kon van het nog drijvende vliegtuig springen en wilde zijn gewonde boordschutter nog redden, maar moest wegduiken onder water voor mitrailleurvuur van de Akagi en Kaga. George Gay was met zijn getroffen Dauntless tussen de twee vliegdekschepen in zee gestort. Toen hij bovenkwam, was zijn vliegtuig verdwenen en kwamen een zwart kussen en een nog opgevouwen reddingsvlot boven water springen. Hij durfde dit niet open te vouwen, maar bleef, met zijn hoofd onder het zwarte vliegtuigstoelkussen, drijven met zijn Mae West-reddingsvest aan. Door de snel passerende oorlogsschepen, werd hij heen en weer geslingerd in de golfdeiningen. Hij werd de volgende dag, omstreeks 14.30 uur levend uit zee gered door een Catalina-vliegboot. Gay had het hele gebeuren gevolgd als in een film, zei hij.

Om 09.35 uur, een kwartier na de mislukte aanval van John Waldrons aanvalsgroep van de USS Hornet, kwamen de Grumman TBF Avenger-torpedovliegtuigen van de USS Enterprise, gevolgd door die van de USS Yorktown. Evenmin als Waldrons squadron, boekte de tweede aanvalsgolf enige treffers op de snel varende, goed manoeuvreerbare Japanse vliegdekschepen. De Japanners schoten met alles wat ze hadden op de Amerikanen, die ook nog belaagd werden door de snelle Zero's. De Japanners schoten hen neer. De Amerikanen waren hun dekkingsjagers kwijt geraakt tijdens de heenvlucht, maar John Waldron besloot toch de aanval in te zetten zonder rugdekking van hun Grumman F4F Wildcat-jagers. Ook dit bleek vrijwel een zelfmoordmissie. Van de 41 torpedovliegtuigen, keerden er slechts zes veilig terug.

McClusky's raid

Clarence W. McClusky

De Dauntless-vliegtuigen brachten een doeltreffender offer dan ze zelf wel wisten. Commandant-luitenant-vlieger Clarence McClusky vond eerst de Japanse vliegdekschepen niet, maar hij concludeerde dat ze afgedraaid en van koers veranderd waren. Om even over 10.00 uur, 20 minuten nadat hij het bevel voor koersverandering gegeven had, zag McClusky een vage witte streep onder zich. Toen zag hij drie vliegdekschepen en herkende het voorste schip als de Soryu en de beide andere als de Kaga en de Akagi. De Hiryu zag hij niet omdat die voor hem, zich achter het wolkendek bevond. De eerste Mitsubishi A6M Zero steeg juist op van het vliegdek van de Akagi, toen een uitkijk alarm gilde. De Japanners hadden geen doeltreffende zoekradar op hun schepen. Tussen 10.24 uur en 10.26 uur vielen de Amerikaanse vliegers aan. Drie vliegtuigen van McClusky doken naar de Akagi. Andere hadden de Kaga als doel gekozen. Toen de Amerikaanse Dauntless-vliegtuigen aan het eind van hun duikvlucht waren losten ze hun bommen. Op dit moment naderden er eveneens vier B-25 Mitchell-bommenwerpers uit Midway het strijdtoneel. Twee van hen werden getroffen door het luchtafweergeschut en stortten in zee, voordat ze hun bommen konden lossen. De piloten konden zich redden uit de drijvende B-25's met hun reddingsvlotten. Het vliegtuig van squadronleader-luitenant-vlieger J. B. Muri werd zwaar getroffen. De mitrailleursschutter werd gedood en twee van zijn koepels waren doorzeefd en één motor stond in brand. Toch wist hij samen met de andere resterende B-25, treffers te plaatsen op het dek van de Akagi en terug te keren naar Midway. De Akagi kreeg ineens meer dan 3000 kg B-25 bommen op zijn vliegdek, terwijl drie Dauntless-duikbomenwerpers hun 250 kg-bommen, gezamenlijk 750 kg bommen, op het Akagi-vliegdek lieten vallen.

De bommen sloegen een groot gat in het vliegdek en door andere bommen was de midschips-vliegtuiglift verwrongen. Tijdens die explosies knalden de benzinevaten uiteen en ontploften de gedemonteerde bommen die nog op het vliegdek lagen. De lucht was vol gloeiende metaaldeeltjes en het rook naar benzine, naar gloeiend metaal en naar verschroeid mensenvlees. Overal op het vliegdek lagen half verkoolde lijken, nog rokende lichamen. Zwaargewonden lagen gillend op het dek, omdat ze ledematen kwijt waren en anderen kreunden nog zacht in hun doodstrijd. Anderen lagen te gillen omdat ze verbrand waren. Onder de zware ontploffingen trilde de commandobrug, waarop Nagumo stond met zijn stafchefs, viceadmiraal Kusaka, commandant-luchteskaderleider-vlieger Minuro Genda en kapitein-ter-zee Taichiro Aoki, gezagvoerder van de Akagi in zijn gebinten. De lucht was vervuld van dikke zwarte stinkende rook en de lucht zelf verschroeide bijna de longen. Het vuur verspreidde zich overal op het vliegdek en deed nog meer bommen, torpedo's en benzinevaten ontploffen. Matrozen die half blind waren, lieten hun brandbestrijdingsapparatuur in de steek. Hier was geen beginnen aan en men dacht eerst aan zijn eigen leven. De vlammen breidden zich uit in de richting van de commandobrug, waarop het verblijf daar bijna onmogelijk werd. Admiraal Nagumo zag door de zwarte rook nog iets verschrikkelijks. Twee gloeiende rode vlekken van de Kaga en de Soryu. Hij begreep dat ook die geraakt waren. De Hiryu was aan deze hel voorlopig ontsnapt en was bijna onbeschadigd. De Amerikanen waren verdwenen, omdat ze terugvlogen naar hun basis Midway en hun vliegdekschepen. Hun brandstofvoorraden begonnen te slinken en hun bommen waren op, dus moésten ze terugkeren.

De balans

Juichi Tomonaga

De Kaga, het zusterschip van de Akagi, werd bijna op hetzelfde moment getroffen als de Akagi. Op het vliegdek van de Kaga stonden dertig bewapende vliegtuigen gereed om op te stijgen, toen de Amerikaanse Dauntless-bommenwerpers uit de wolken kwamen gedoken. McClusky's vliegtuigen hadden het te druk met de aanval om te zien wat er aan boord van de andere vliegdekschepen gebeurde, maar hoewel ze dat niet wisten, werd ook de Soryu getroffen: daar zorgden de vliegtuigen van de USS Yorktown voor. Die vliegtuigen waren een uur later gelanceerd dan die van McClusky. Dankzij het opklarende weer, hadden ook zij de Japanse vloot gevonden. Hun aanval volgde dan ook onmiddellijk op die van McClusky. Toen ze uit de wolken kwamen, stortten de vliegtuigen van de USS Yorktown zich op de Soryu, die nog onbeschadigd was. Onder eskaderleider-luitenant-vlieger Lou Henderson doken 27 SBD Dauntless-toestellen naar de Soryu, die trachtte te ontsnappen, nadat haar bemanning de ravage op de andere vliegdekschepen had gezien.

Hendersons mitrailleurschutter werd dodelijk getroffen en zijn vliegtuig kreeg een granaatscherf in de brandstoftank. Zijn gehavende Dauntless vloog in brand en hijzelf werd zwaargewond en zijn benen verbrandden. Vermoedelijk dacht hij dat hij de thuisbasis niet meer zou halen en toch zou sterven, want hij liet zich te pletter storten op het vliegdek van de Soryu, met zijn 500 kg-bom nog bij zich. Hierdoor werden de startbaan en het vliegdek ernstig beschadigd. De Akagi, Kaga en Soryu stonden alle drie in brand, maar hadden geen van alle torpedotreffers gehad en dreven nog rond.

De Hiryu lanceerde zijn vliegtuigen daarna, om 11.25 uur, onder leiding van Tomonaga. Deze volgden de terugkerende Amerikaanse vliegtuigen tot aan de USS Yorktown. Die werd omstreeks 14.00 uur getroffen. Tomonaga zelf sneuvelde, doordat hij op het Amerikaanse vliegdek van de USS Yorktown neerstortte.

De Akagi in 1934

• Klasse: Amagi-klasse (gebouwd op een casco van het slagschip Kure)
• Type: Vliegkampschip Japanse Keizerlijke Marine
• Begin bouw: 1920 (op slagschipcasco)
• Gebouwd: 7 december 1923
• Te water: 22 april 1925
• In dienst: 27 maart 1927
• Verloren: 4 juni 1942 - Slag bij Midway

• Akagi
• Japanse vliegdekschip Akagi
• Aichi D3A "Val"
• Nakajima B5N "Kate"
• Mitsubishi A6M "Zero"

Zie de categorie Akagi (ship, 1927) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.