Agonale geest

Agonale geest is een geestesinstelling die de oude Grieken kenmerkte. Agonaal is afgeleid van het Griekse woord άγων dat zowel strijd, wedstrijd of rivaliteit betekent.

In de verschillende stadia van hun cultuurgeschiedenis hebben de Grieken er altijd naar gestreefd om uit te blinken. Winnen, of in het algemeen een bijzondere individuele prestatie leveren, betekende veel voor hen. Een Griek manifesteerde zich graag in de openbaarheid om zich beter dan de anderen te tonen, om prestige, roem en eer te vergaren. Deze agonale gedachte wordt bijzonder krachtig verwoord in de raadgeving die Peleus meegeeft aan zijn zoon Achilles vóór diens vertrek naar Troje: steeds de beste zijn, en uitmunten boven de anderen... (Ilias, zang XI, v. 784)

In de werken van Homerus geldt het streven naar onsterfelijke roem als het hoogste streven dat een vrij mens kan koesteren. De homerische helden treden in het voetlicht van het publieke leven door in de strijd uit te blinken en op het slagveld roem te behalen (mét alle risico’s en gevolgen van dien).

In de post-homerische periode kon deze agonale gedachte zich onder meer concretiseren op het gebied van de sport, naar aanleiding van de Panhelleense Spelen. Ook de woordenstrijd was een terrein waarop men zijn voortreffelijkheid kon tonen, onder meer in de rol die de retoriek speelde in de politiek en de rechtspraak van het democratische Athene. Het intellect was dan weer het terrein waarop de filosofen zich manifesteerden.

De keerzijde van deze agonale gedachte in de Griekse cultuur is wel een verregaand egocentrisme. Homerus beschrijft bijvoorbeeld nooit een strijd tussen groepen van mensen. Nergens is er sprake van samenwerking in teamverband, en de onderlinge rivaliteit tussen de Griekse legeraanvoerders is zeer groot. Grieken en Trojanen leveren meestal twee gevechten, waarbij de verdienste (αρετή) van de individuele held centraal staat.