| Latijn | Les 1 - Les 2 - Les 3 - Les 4 - Les 5 - Les 6 - Les 7 - Les 8 - Les 9 - Les 10 - Les 11 - Les 12 - Les 13 - Les 14 - Les 15 | Het schrift - Uitspraak - Naamwoorden - Werkwoorden | Woordenlijst |
Bijvoeglijke naamwoorden, groep 2; perfectum en plusquamperfectum passief; hoofdtelwoorden 1 tot 20; alius
Voorbeelden
| 1. | Latro nautam acri telo minatus est. | De straatrover bedreigde de zeeman met een scherpe dolk. |
| 2. | Gladiatores qui fortes et celeres sunt, vincunt eos qui feroces. | Gladiatoren die sterk en snel zijn, verslaan hen, die overmoedig zijn. |
| 3. | Ancillae a mangone venditae sunt. | De slavinnen zijn door de slavenhandelaar verkocht. |
| 4. | Postquam Vercingetorix victus erat, Caesar eum Romam duxit. | Nadat Vercingetorix verslagen was, voerde Caesar hem naar Rome. |
| 5. | Navem a viginti servibus onerata est. | Het schip is door twintig slaven geladen. |
| 6. | Naves e portu eduxerunt, postquam oneratae erant. | De schepen voeren de haven uit nadat ze geladen waren. |
| 7. | Res publica romana a duobus consulibus recta erat. | De romeinse republiek werd door twee consuls geregeerd. |
| 8. | Cena a uno servo et tribus ancillis lata est. | Het eten werd door één slaaf en drie slavinnen binnengebracht. |
| 9. | In aliud templum venio. | Ik ga naar een andere tempel. |
| 10. | Alia tempora, alii mores. | Andere tijden, andere gebruiken. |
Adjectiva uit groep 2
Werden de adjectiva uit groep 1 op dezelfde manier verbogen als de substantiva uit de A- en O-declinatie, zo worden de adjectiva uit groep 2 verbogen volgens de Consonant-declinatie en wel zoals de I-stammen. Slechts een handjevol wordt als een echte Consonant-stam verbogen.
Toch bestaan er (afgezien van het handjevol uitzonderingen) nog drie verschillende groepen binnen Groep 2:
- Adjectiva met verschillende uitgangen voor zowel mannelijk, als vrouwelijk, als onzijdig.
- Adjectiva met verschillende uitgangen voor mannelijk en vrouwelijk enerzijds en onzijdig anderzijds.
- Adjectiva met gelijke uitgangen voor alle drie geslachten.
De term verschillende uitgangen slaat echter alleen op de nominativus enkelvoud.
Groep 2 adjectiva: 3 uitgangen
Als voorbeeld nemen we acer, scherp:
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Let op de nominativus enkelvoud van het mannelijk: net als bij het substantivum magister wordt bij sommigen een -e- tussen uitgang en stam geplaatst.
Latro nautam acri telo minatus est. = De straatrover bedreigde de zeeman met een scherpe dolk. Gladiatores qui fortes et celeres sunt, eos qui feroces vincunt. = Gladiatoren die sterk en snel zijn, verslaan hen, die overmoedig zijn.
Alle bijvoeglijke naamwoorden die in de nominativus enkelvoud op -er eindigen behoren tot deze subgroep van Groep 2. In de woordenlijsten staan deze woorden met de genitivus:
acer, acris scherp
Door het feit dat ze op -er eindigen en de genitivus eindigt op -is zijn ze herkenbaar.
Groep 2 adjectiva: 2 uitgangen
Als voorbeeld nemen we fortis, sterk:
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||
Voorbeeld:
Gladiatores qui fortes et celeres sunt, eos qui feroces vincunt. = Gladiatoren die sterk en snel zijn, verslaan hen, die overmoedig zijn.
Tot deze groep behoren de adjectiva die in de nominativus enkelvoud van het mannelijk en vrouwelijk eindigen op -is. In de woordenlijsten zijn ze dus herkenbaar doordat ze zowel voor de nominativus als genitivus op -is eindigen:
fortis, -is sterk
Groep 2 adjectiva: 1 uitgang
Als voorbeeld nemen we velox, snel:
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||
Voorbeeld:
Gladiatores qui fortes et celeres sunt, ei qui feroces vincunt . = Gladiatoren die sterk en snel zijn, verslaan die, die overmoedig zijn.
Adjectiva die eindigen op -x of -ns behoren tot deze groep. In de woordenlijsten ze zijn te herkennen aan een nominativus op -x of -ns en een genitivus op -is:
velox, -ocis snel absens, -ntis afwezig
Passieve vormen: voltooide tijden
Voor de voltooide tijden van het passief, de perfectum passief en de plusquamperfectum passief, hebben we de derde stamtijd nodig, de supinumstam. Van deze supinumstam leiden we het participium perfectum af, of, in goed Nederlands, het voltooid deelwoord. De afleiding is uiterst simpel en is voor alle conjugaties en werkwoorden hetzelfde: verwijder -um en plaats -us achter de supinumstam:
amatum → amatus
Maar dit is slechts het halve verhaal. Het participium perfectum is eigenlijk een naamwoord en richt zich dus in getal, geslacht en naamval naar het onderwerp van de zin (dat is wat betreft de naamval dus altijd de nominativus). Oftewel, net als het naamwoordelijk deel van het gezegde congrueert het met het onderwerp. De verbuiging is daarbij hetzelfde als een adjectivum uit Groep 1 (zie Les 5).
Om vervolgens tot een voltooide passieve vorm te komen hebben we nog een vorm van esse als hulpwerkwoord nodig.
Perfectum passief
Het perfectum passief wordt gevormd door het participium perfectum te combineren met de praesens van esse:
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Bijvoorbeeld:
Latro nautam acri telo minatus est. = De straatrover bedreigde de zeeman met een scherpe dolk. (deponens) Ancillae a mangone venditae sunt. = De slavinnen zijn door de slavenhandelaar verkocht.
Of met de woorden van Caesar zelf:
Alea iacta est. = De teerling is geworpen.
Plusquamperfectum passief
Het plusquamperfectum passief wordt gevormd door het participium perfectum te combineren met het imperfectum van esse:
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Bijvoorbeeld:
Postquam Vercingetorix victus erat, Caesar eum ad Romam duxit. = Nadat Vercingetorix verslagen was, voerde Caesar hem naar Rome. Naves e portu eduxerunt, postquam oneratae erant. = De schepen voeren de haven uit nadat ze geladen waren.
Ferre
Het perfectum en plusquamperfectum passief van ferre wordt op dezelfde manier gevormd als bij de regelmatige werkwoorden:
|
|
|
| ||||||||||||||||||
|
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
Bijvoorbeeld:
Cena a uno servo et tribus ancillis lata est. = Het eten werd door één slaaf en drie slavinnen binnengebracht.
Hoofdtelwoorden: 1 tot en met 20
Net als het Nederlands onderscheidt het Latijn verschillende soorten telwoorden, onder andere de hoofdtelwoorden (numeralia cardinalia) en rangtelwoorden (numeralia ordinalia). De hoofdtelwoorden worden zelfstandig gebruikt om te tellen (één, twee, drie, ... etc.) of bijvoeglijk (één huis, twee huizen, acht muizen). Het is dus te verwachten dat de hoofdtelwoorden in het Latijn zich in naamval, getal en geslacht naar het substantivum richten waar ze bij horen. Dit gebeurt echter niet in alle gevallen.
De hoofdtelwoorden van 1 tot en met 20, met de Latijnse schrijfwijze:
1 I unus 11 XI undecim 2 II duo 12 XII duodecim 3 III tres 13 XIII tredecim 4 IV quattuor 14 XIV quattuordecim 5 V quinque 15 XV quindecim 6 VI sex 16 XVI sedecim 7 VII septem 17 XVII septendecim 8 VIII octo 18 XVIII duodeviginti 9 IX novem 19 XIX undeviginti 10 X decem 20 XX viginti
Let op 18 en 19: ze worden gevormd door 2 respectievelijk 1 van 20 af te trekken: duo-de-viginti, un-de-viginti.
Van deze 20 getallen worden alleen 1, 2 en 3 verbogen. De verbuiging van unus, una, unum:
|
|
| ||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||
|
|
|
| ||||||||||||||||||||
Uiteraard zijn er alleen maar vormen voor het enkelvoud.
Voor duo en tres zijn er natuurlijk alleen maar vormen voor het meervoud:
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
Minder vaak komt een accusativus mannelijk duo voor, in plaats van duos.
Vorbeelden:
Navem a viginti servibus onerata est. = Het schip is door twintig slaven geladen. Res publica romana a duobus consulibus recta erat. = De romeinse republiek werd door twee consuls geregeerd. Cena a uno servo et tribus ancillis lata est. = Het eten werd door één slaaf en drie slavinnen binnengebracht.
Merk op dat viginti niet verbogen wordt, maar dat duo, unus en tres congrueren met het woord waar ze bij horen (respectievelijk duobus, uno en tribus).
Alius
Waar alter, altera, alterum een keuze tussen twee alternatieven biedt, verwijst alius, alia, aliud naar een willekeurige andere of willekeurige anderen.
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Let op de genitivus enkelvoud: die is van alter "geleend".
Voorbeelden:
In aliud templum venio. = Ik ga naar een andere tempel. Alia tempora, alii mores. = Andere tijden, andere gebruiken.
Let op de nuance in de eerste zin: aliud verwijst naar een andere. Vergelijk dit met het gebruik van alter:
In alterum templum venio. = Ik ga naar de andere tempel.
Terminologie
- Participium perfectum
- Voltooid deelwoord.
Woordenlijst
absens, -ntis afwezig acer, acris scherp Aegyptus, -i (m) Egypte, provincie van het Romeinse Rijk Africa, -ae (f) Afrika, provincie van het Romeinse Rijk alea, -ae dobbelsteen, teerling alius, alia, aliud een ander audax, audacis moedig aut of celer, -eris snel, driftig colere, colui, cultum (C) bewerken (van land) consul, -lis (m) consul defendere, defendi, defensum (C) verdedigen; ab A[abl] defendere = verdedigen tegen A deserere, deserui, desertum (C) in de steek laten, verraden enim want exonerare, exoneravi, exoneratum (A) uitladen; navem exonerare = een schip uitladen ferox, ferocis woest, wild, overmoedig fidelis, -is betrouwbaar fortis, -is sterk frumentarius, -a, -um het graan betreffend; navis frumentaria = graanschip frumentum, -i (n) graan horreum, -i (n) graanschuur, graanpakhuis iacere, ieci, iactum (G) werpen, gooien infelix, infelicis ongelukkig latro, latronis (m) straatrover, struikrover mendicus, -i (m) bedelaar minari, minatus sum (A) bedreigen; A[acc] B[abl] minari = A met B bedreigen. mos, moris (m) gebruik, gewoonte navigare, navigavi, navigatum (A) varen oppugnator, oppugnatoris (m) aanvaller poterat (hij/zij/het) kon (van posse = kunnen) recte rechtstreeks regere, rexi, rectum (C) regeren, besturen res publica (f) republiek Sardinia, -ae (f) Sardinië, provincie van het Romeinse Rijk triremis, -is (f) galei (met drie rijen roeiers) sestertius, -i (m) sestertius (Romeinse munt) sine (+abl) zonder veloce snel (bijwoord) velox, -ocis snel volare, volavi, volatum (A) vliegen
Oefeningen
- Vertaal de volgende zinnen:
- Gladiator fortis cum gladio acri pugnat.
- Feminae audaces quoque ab oppugnatoribus ferocibus urbem defenderunt.
- Tres sestertii a mendico infelici repperti sunt.
- Quattuor ancillae dominae pulchrae sunt.
- Undeviginti servi agrum coluerunt.
- Cum duobus triremibus velocibus mare defendit.
- Ancilla cenam tulit, aliae ancillae vinum.
- Tribus amicis laetis vinum bibi.
- Haedui non fideles erant, enim Caesarem deseruerant.
- Vespertiliones veloces veloce volant.
- Zet de volgende imperfectum actief vormen in het plusquamperfectum passief (ga daarbij uit van een onderwerp in het mannelijk). Bijvoorbeeld:
siccabamus → siccati eramus
- regebam
- ferebamus
- docebas
- donabatis
- audibatis
- onerabant
- reperiebamus
- dolebant
- radebat
- circumsedebam
- Rome en het graan.
- Roma sine navibus frumentariis non esse poterat. Naves frumentum ex Africa, Aegypto et Sardina ad Ostia ferebant. Postquam ibi naves exoneraverant, frumentum ad Romam latum est, aut per Tiberim recte ad Romam navigabant. In urbe frumentum in horreis locatum est.
- Geef de vervoeging in het praesens, imperfectum, perfectum en plusquamperfectum van de volgende deponentia:
- minari, minatus sum
- vereri, veritus sum
- loqui, locutus sum
- oriri, ortus sum
| Latijn | Les 1 - Les 2 - Les 3 - Les 4 - Les 5 - Les 6 - Les 7 - Les 8 - Les 9 - Les 10 - Les 11 - Les 12 - Les 13 - Les 14 - Les 15 | Het schrift - Uitspraak - Naamwoorden - Werkwoorden | Woordenlijst |